Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Παρασπορίου ιδρύθηκε στις 6/5/2010 από 30 ιδρυτικά μέλη και αναγνωρίσθηκε με την απόφαση 250/2010 του Πρωτοδικείου Λασιθίου ενώ καταχωρήθηκε στο ειδικό βιβλίο του Πρωτοδικείου Λασιθίου με αυξ. αρ.: 825/12-08-2010. Το προσωρινό Δ.Σ. αποτελούσαν οι Πλατής Μιχάλης (πρόεδρος), Κουβαρτάς Γεώργιος (αντιπρόεδρος), Ροζάκη Ιωάννα (γραμματέας), Ξυπόλιτος Νεκτάριος (ταμίας) και Αντωνάκης Γ. Εμμανουήλ (μέλος).
Η ιδέα για την ίδρυση του συλλόγου προϋπήρχε αρκετά χρόνια πριν, ωστόσο οι προσπάθειες δεν καρποφόρησαν. Την άνοιξη του 2010 η ιδέα ωρίμασε και έγινε πράξη με την πρωτοβουλία λίγων αλλά ιδιαίτερα ενεργών νέων συγχωριανών.
Το όραμα για την διατήρηση και διάδοση της παράδοσης, για την κοινή δράση των Παρασποριανών, για την έξοδο από την απομόνωση, για κοινή και ουσιαστική εκπροσώπηση και για την εν γένει ανάπτυξη του χωριού, αναγνωρίσθηκε σταδιακά από όλους τους συγχωριανούς, που πλαισίωσαν τον σύλλογο και σε λίγα χρόνια, ήδη έχουν επιτευχθεί πολλά.
Σήμερα αριθμεί 127 μέλη και έχει επιτελέσει σημαντικό έργο στην ανάδειξη, προώθηση και επίλυση διαφόρων θεμάτων που αφορούν το χωριό, ενώ συμβάλει σημαντικά στην διατήρηση και προώθηση της πολιτιστικής παράδοσης μέσα από τις δράσεις του,
Η αναβίωση του ημερήσιου παραδοσιακού πανηγυριού της Παναγίας στις 15 Αυγούστου, η διεξαγωγή συναυλιών, εορτών, διαλέξεων, η δημιουργία ιστοσελίδας και σελίδας κοινωνικής δικτύωσης (facebook), η έκδοση βιβλίου με την ιστορία του χωριού με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, η ανατύπωση του λευκώματος του δημοτικού σχολείου, η δημιουργία βιβλιοθήκης, η υλοποίηση του προγράμματος Νέα γενιά σε δράση με τίτλο «στα χνάρια των προγόνων» κ.α.
Ο πολιτιστικός σύλλογος συνέβαλε σημαντικά στην βελτίωση της εικόνας του χωριού και της ποιότητας ζωής των κατοίκων, με καθαρισμούς χώρων, δεντροφυτέψεις, την ανάπλαση της «Κάτω Βρύσης», την ανακαίνιση του δημοτικού σχολείου και την μετατροπή του σε πολιτιστικό κέντρο (αίθουσα εκδηλώσεων, βιβλιοθήκη, λαογραφικό μουσείο).
Την κατασκευή πέτρινων ξυλόφουρνων, την ανακαίνιση της στάσης λεωφορείου, την ανακαίνιση και επαναλειτουργία του Ιατρείου, τον καθαρισμό και φύτευση του «σχολικού κήπου», έργα που έχει χρηματοδοτήσει αυτόνομα ή σε πολύ μεγάλο ποσοστό, λαμβάνοντας συγχρόνως βοήθεια οικονομική ή σε εργατικό προσωπικό από τον Δήμο Σητείας.
Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο έχει ο σύλλογος και στην προβολή του χωριού και στην αύξηση της επισκεψιμότητας μέσω των ανωτέρω δράσεων του, αλλά και άλλων όπως η ανάδειξη της πεζοπορικής διαδρομής “Αγκαθιάς Χαμεζίου – Ρίζα – Παρασπόρι – Σκοπή”, σε συνεργασία με τον Ορειβατικό Σύλλογο Σητείας, η πραγματοποίηση εκδηλώσεων φιλαναγνωσίας στο Πολιτιστικό Κέντρο, τα γυρίσματα τηλεοπτικών εκπομπών (Κρητών Γεύσεις – 2014 SITIA PRESS, Ελλήνων Δρώμενα – 2013 ΕΤ3, Σύρε Ξέσυρε – 2012 SITIA TV .
Το σημερινό Δ.Σ. αποτελούν οι Ξυπόλιτος Νεκτάριος (πρόεδρος), Καρνιαδάκης Νικόλαος (αντιπρόεδρος), Παρασκευόπουλος Στυλιανός (γραμματέας), Κουβαρτάς Γεώργιος (ταμίας) και Μετζάκης Γεώργιος (μέλος).
Το Παρασπόρι βρίσκεται στο δρόμο Πισκοκέφαλο - Αχλάδια - Παρασπόρι, σε απόσταση 12 χλμ. από τη Σητεία Κρήτης και σε υψόμετρο 350 μέτρων. Το χωριό ανήκει διοικητικά στον Δήμο Σητείας του Νομού Λασιθίου και έχει 70 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του έτους 2011.
Στο χωριό υπάρχει αγροτικό ιατρείο, το παραδοσιακό καφενείο της Άννας Τραμπάκουλα, το καφενείο-μεζεδοπωλείο «Κασσαλής» της Δοξανιάς Πλατή, Πολιτιστικό Κέντρο (το ανακαινισμένο παλαιό δημοτικό σχολείο) που λειτουργεί ως αίθουσα εκδηλώσεων, βιβλιοθήκη και λαογραφικό μουσείο, η ιδιαίτερου φυσικού κάλους τοποθεσία "Κάτω Βρύση" και ιστορικές εκκλησίες.
Στο χωριό υπάρχει αγροτικό ιατρείο, το παραδοσιακό καφενείο της Άννας Τραμπάκουλα, το καφενείο-μεζεδοπωλείο «Κασσαλής» της Δοξανιάς Πλατή, Πολιτιστικό Κέντρο (το ανακαινισμένο παλαιό δημοτικό σχολείο) που λειτουργεί ως αίθουσα εκδηλώσεων, βιβλιοθήκη και λαογραφικό μουσείο, η ιδιαίτερου φυσικού κάλους τοποθεσία "Κάτω Βρύση" και ιστορικές εκκλησίες.
Σε θαυμάσια τοποθεσία, λίγο προτού φθάσουμε στο χωριό Παρασπόρι ερχόμενοι από τη Σητεία, υπάρχει μεγάλη υπαίθρια πλατεία διαμορφωμένη στα νεώτερα χρόνια κατά καλαίσθητο τρόπο με κατασκευές με υλικό κυρίως τον πωρόλιθο. Στον όμορφο αυτό χώρο αναψυχής δεσπόζει και δροσίζει με το νερό της ενδιαφέρου-
σα κρήνη που είναι γνωστή με το όνομα «Κάτω Βρύση».
Είναι του γνωστού οθωμανικού τύπου με το τόξο αφού στο Παρασπόρι κατοικούσαν αποκλειστικά Οθωμανοί (το 1834, 15 οικογένειες και το 1881, 48 οικογένειες με 224 άτομα). Πάντως στην απογραφή του 1671 δεν αναφέρεται, ίσως γιατί και τότε κατοικείτο μόνο από Τούρκους και η απογραφή αυτή απογράφει μόνο
χριστιανικές οικογένειες που πλήρωναν τον κεφαλικό φόρο
(τζιτζιγιέ= ciziye).
(τζιτζιγιέ= ciziye).
Το Παρασπόρι είναι παλιό και ιστορικό χωριό. Στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται ο τάφος της μεγάλης οικογένειας των Κορνάρων. Εδώ έγινε μια από τις σημαντικές ενέργειες της επανάστασης του 1821 κατά την οποία οι επαναστάτες πολιόρκησαν τους Οθωμανούς και τους ανάγκασαν να παραδοθούν χωρίς να γίνει αιματοχυσία εκτός από τον φόνο του Χότζα του χωριού με την συμβολή του Επισκόπου Αμβρόσιου. Στο χωριό κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας κατοικούσαν αποκλειστικά Οθωμανοί (το 1834, 15 οικογένειες και το 1881, 48 οικογένειες με 224 άτομα). Πάντως στην απογραφή του 1671 δεν αναφέρεται, ίσως γιατί και τότε κατοικείτο μόνο από Τούρκους και η απογραφή αυτή απογράφει μόνο χριστιανικές οικογένειες που πλήρωναν τον κεφαλικό φόρο (τζιτζιγιέ= ciziye). To 1583 απογράφεται στον Castrofylaca σαν Paraspori με 261 κατοίκους. Οι σημερινοί κάτοικοι στην πλειοψηφία τους είναι απόγονοι μικρασιατικών οικογενειών και συγκεκριμένα από τα Αλάτσατα της Μικράς Ασίας.
Στο χωριό όταν έγινε η ανταλλαγή πληθυσμών υπήρχαν δύο οικογένειες, του Γαλετάκη (ντόπιοι Έλληνες) και του Κουκλάκη που ήταν Τούρκος αλλά μετά που έφυγαν οι Τούρκοι βαπτίσθηκε Χριστιανός. Το Παρασπόρι αποτελείτο από δύο συνοικισμούς, το Πάνω και κάτω Χωριό. Στη θέση "Κάτω Βρύση" σε μια εξαιρετικής ομορφιάς τοποθεσία, διατηρείται η οθωμανική κρήνη του χωριού, ενώ στο κέντρο του χωριού υπήρχε τζαμί το οποίο έχει καταστραφεί.
Στην περιοχή μας υπάρχει η Παναγία της Ρίζας η Γαλακτοκτισμένη, που πήρε το όνομα της από τον τρόπο κτισίματος, αφού οι πιστοί χρησιμοποίησαν αντί για νερό που δεν υπήρχε στην περιοχή και δεν επέτρεψαν οι Τούρκοι να μεταφερθεί από αλλού, γάλα από τα ζώα για να κάνουν την λάσπη και έτσι η εκκλησία ονομάστηκε Γαλακτοκτισμένη. Από παλιά, κάθε χρόνο τον Δεκαπενταύγουστο συρρέουν πιστοί από τα γύρω χωριά και όλη την επαρχία Σητείας για να προσκυνήσουν. Στο παρελθόν μετά το τέλος της λειτουργίας στις 15 Αυγούστου, οι πιστοί πήγαιναν σε μια πολύ κοντινή τοποθεσία που είχε καρυδιές (στις καρές) και έστηναν γλέντι. Οργανοπαίκτες από τα γύρω χωριά και πλήθος πιστών που κρατούσαν διάφορα μεζεδάκια γλεντούσαν μέχρι που «έπεφτε» ο ήλιος. Σήμερα το γλέντι έχει «μεταφερθεί» στο Παρασπόρι στην τοποθεσία «Κάτω Βρύση», όπου μετά την λειτουργία ανήμερα της Παναγίας, ο Πολιτιστικός Σύλλογος αναβιώνει το παραδοσιακό πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου.
Άλλα αξιοθέατα του χωριού είναι οι εκκλησίες Άγιος Γεώργιος (πολιούχος του χωριού), Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (με εξαιρετική θέα προς την πόλη και την ευρύτερη περιοχή της Σητείας), Αγίου Αλεξάνδρου (ο πιο πρόσφατα κτισμένος ναός του χωριού), του Αφέντη Χριστού (πρόκειται για παλιό κατεστραμμένο Ναό από τον οποίο σώζονται μέρη της λιθόκτιστης τοιχοποιίας, επίσης με εξαιρετική θέα προς την πόλη και την ευρύτερη περιοχή της Σητείας), το παλιό Δημοτικό Σχολείο που έχει ανακαινισθεί πρόσφατα και λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο (βιβλιοθήκη και χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων) και στην ευρύτερη κοντινή περιοχή ο Θολωτός τάφος στα Αχλάδια, η παραδοσιακή κρήνη στο Σκορδύλο και το φρούριο Monte Forte κοντά στα Κρυά.
Στο χωριό όταν έγινε η ανταλλαγή πληθυσμών υπήρχαν δύο οικογένειες, του Γαλετάκη (ντόπιοι Έλληνες) και του Κουκλάκη που ήταν Τούρκος αλλά μετά που έφυγαν οι Τούρκοι βαπτίσθηκε Χριστιανός. Το Παρασπόρι αποτελείτο από δύο συνοικισμούς, το Πάνω και κάτω Χωριό. Στη θέση "Κάτω Βρύση" σε μια εξαιρετικής ομορφιάς τοποθεσία, διατηρείται η οθωμανική κρήνη του χωριού, ενώ στο κέντρο του χωριού υπήρχε τζαμί το οποίο έχει καταστραφεί.
Στην περιοχή μας υπάρχει η Παναγία της Ρίζας η Γαλακτοκτισμένη, που πήρε το όνομα της από τον τρόπο κτισίματος, αφού οι πιστοί χρησιμοποίησαν αντί για νερό που δεν υπήρχε στην περιοχή και δεν επέτρεψαν οι Τούρκοι να μεταφερθεί από αλλού, γάλα από τα ζώα για να κάνουν την λάσπη και έτσι η εκκλησία ονομάστηκε Γαλακτοκτισμένη. Από παλιά, κάθε χρόνο τον Δεκαπενταύγουστο συρρέουν πιστοί από τα γύρω χωριά και όλη την επαρχία Σητείας για να προσκυνήσουν. Στο παρελθόν μετά το τέλος της λειτουργίας στις 15 Αυγούστου, οι πιστοί πήγαιναν σε μια πολύ κοντινή τοποθεσία που είχε καρυδιές (στις καρές) και έστηναν γλέντι. Οργανοπαίκτες από τα γύρω χωριά και πλήθος πιστών που κρατούσαν διάφορα μεζεδάκια γλεντούσαν μέχρι που «έπεφτε» ο ήλιος. Σήμερα το γλέντι έχει «μεταφερθεί» στο Παρασπόρι στην τοποθεσία «Κάτω Βρύση», όπου μετά την λειτουργία ανήμερα της Παναγίας, ο Πολιτιστικός Σύλλογος αναβιώνει το παραδοσιακό πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου.
Άλλα αξιοθέατα του χωριού είναι οι εκκλησίες Άγιος Γεώργιος (πολιούχος του χωριού), Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (με εξαιρετική θέα προς την πόλη και την ευρύτερη περιοχή της Σητείας), Αγίου Αλεξάνδρου (ο πιο πρόσφατα κτισμένος ναός του χωριού), του Αφέντη Χριστού (πρόκειται για παλιό κατεστραμμένο Ναό από τον οποίο σώζονται μέρη της λιθόκτιστης τοιχοποιίας, επίσης με εξαιρετική θέα προς την πόλη και την ευρύτερη περιοχή της Σητείας), το παλιό Δημοτικό Σχολείο που έχει ανακαινισθεί πρόσφατα και λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο (βιβλιοθήκη και χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων) και στην ευρύτερη κοντινή περιοχή ο Θολωτός τάφος στα Αχλάδια, η παραδοσιακή κρήνη στο Σκορδύλο και το φρούριο Monte Forte κοντά στα Κρυά.
