Η Περιοχή της ΝΕΑΠΟΛΗΣ φημίζεται για την πρόοδο και τη φιλομάθεια των κατοίκων της. Εκδηλώνεται δε από τον αριθμό των εγγραμμάτων και την εξέλιξη των εκπαιδευτηρίων της, η οποία όχι μόνο παρηκολούθησε τις γενικές κατευθύνσεις, αλλά πολλάκις προηγήθηκε με πρωτοβουλίες εκπαιδευτικών και αρχόντων.
Ο 19ος αιώνας υπήρξε ένας αιώνας, ως γνωστόν, επαναστάσεων και διεκδικήσεων των υποδούλων Ελλήνων απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι διεκδικήσεις αυτές περιεστρέφοντο πλην των άλλων και γύρω από την εκπαίδευση των νέων και την ίδρυση σχολείων. Μετά το 1856 με την έκδοση του Χάτι Χουμαγιούν, παραχωρήθηκε το προνόμιο της σύστασης των Δημογεροντιών και η δυνατότητα της ίδρυσης σχολείων.
Στην Κρήτη μετά την επανάσταση του 1866 και την παραχώρηση του Οργανικού νόμου του 1868, οργανώθηκε συστηματικά η εκπαίδευση με δημοτικά σχολεία και σχολαρχεία. Οι τέσσερις κωμοπόλεις του Λασιθίου ξεκινούν από τότε το ταξίδι τους στη μόρφωση.(Νεάπολη, Σητεία, Ιεράπετρα, Βιάννος).Η Δημογεροντία, με έδρα τη Νεάπολη, διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στη στήριξη και ενίσχυση των σχολείων.
Από το 1869 η Νεάπολη, διοικητικό κέντρο της εποχής, γίνεται και εκπαιδευτικό κέντρο αποκτώντας το πρώτο αλληλοδιδακτικό σχολείο. Στη συνέχεια διαρκώς αναπτύσσεται και εξελίσσεται με ανώτερα Δημοτικά και Παρθεναγωγεία και το 1876 αποκτά τις πρώτες γυμνασιακές τάξεις και καθίσταται το μοναδικό κέντρο της Ανατολικής Κρήτης με ανώτερες σπουδές. Έκτοτε το αναβαθμίζει συνεχώς και έτσι το Γυμνάσιο Νεαπόλεως είναι φυτώριο επιστημόνων και έδρα σπουδαίων δασκάλων. Από το 1882 είναι αυτοτελές, αναγνωρίζεται από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέχρι το 1916 που ιδρύθηκε το Γυμνάσιο Σητείας είναι το μόνο στο νομό μας.
Σπουδαίοι δάσκαλοι πέρασαν από τις αίθουσες αυτού του σχολείου και άφησαν το αποτύπωμά τους σε γενιές και γενιές νέων ανθρώπων. Ενδεικτικά αναφέρουμε:
Αντώνιος Βορεάδης- συνεργάτης Ελ. Βενιζέλου, υπεύθυνος για την εκπαιδευτική πολιτική, και τα σχολικά προγράμματα την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας.
Νικ. Γραμματικάκης, φιλόλογος μεγάλους βεληνεκούς, διατελέσας και επιθεωρητής Μεραμβέλλου.
Βασίλειος Τατάκης, φιλόλογος, μετέπειτα καθηγητής Παν. Θεσσαλονίκης.
Ελ. Αλεξίου, της γνωστής Ηρακλειώτικης οικογένειας των Αλεξίου, ποιητής.
Αμβρόσιος Γαλανάκης, Εμμ. Γενεράλις, Στ. Ξανθουδίδης κλπ.
Α΄ Δημοτικόν Σχολείον
1899: 4/τάξιο Αρρένων, 2/τάξιο Παρθεναγωγείον
1909: 5/τάξιο Αρρένων
1910: 6/τάξιον Ανώτερον Δημοτικόν Σχολείον
1919: 4/τάξιον
1952: 5/τάξιον
Β΄ Δημοτικόν Σχολείον
1869: Αλληλοδιδακτικό σχολείο
1876: Σχολαρχείο
1889: Πρότυπο
1899: 4/τάξιο Αρρένων, 2/τάξιο Παρθεναγωγείον
1900: 3/τάξιο Παρθεναγωγείο
1909: 4/τάξιο Παρθεναγωγείο, Ανώτερο Αρρένων
1911: Ανώτερο Παρθεναγωγείο
1912: Ανώτερο Αρρένων, Ανώτερο Θηλέων
1915: 5/τάξιο θηλέων
1916:3/τάξιο θηλέων
1919: τετρατάξιο Αρρένων
1929: 4/άξιο μικτό
1949: 3/τάξιο
1952: 4/τάξιο
Γυμνάσιον Νεαπόλεως
1876: προσαρτημένη τάξη στο Σχολαρχείο
1882-3: αυτοτελές σχολείο
1899-1901: 3/τάξιο Προγυμνάσιο
1902: 4/τάξιο Ημιγυμνάσιο
1903-6: 5/τάξιο Γυμνάσιο
1907: εξατάξιο (στ΄τάξη ιδιοσυντήρητη)
1908-11: επτατάξιο(ζ΄τάξη ιδιοσυντήρητη)
1911-1939: 6/τάξιο
1939-1944: 8/τάξιο
1944: εξατάξιο
1977: 3/τάξιο Γυμνάσιο & 3/τάξιο Λύκειο.
Επαγγελματική εκπαίδευση
1932:Κατώτερον γεωργικόν σχολείον
1950: οικοκυρική σχολή
1960: κέντρο διδασκαλίας ενηλίκων
1964: Κατωτέρα Επαγγελματική Σχολή
1969: εγκαίνια κτηρίου Τεχνικής Σχολής
1977: τεχνικό λύκειο.
Μουσική Εκπαίδευση
1900: Φιλαρμονική Εταιρεία Νεαπόλεως
