Τέσσερα πελάγη βρέχουν τη γενέθλια γη του Δία: το Κρητικό, το Ιόνιο, το Λυβικό και, από το ακρωτήριο Λίθινο ως το ακρωτήριο Σίδερο, το Αιγυπτιακό πέλαγος. Η βόρια ακτή της Κρήτης έχει εντελώς διαφορετική μορφολογία από τη νότια. Η πρώτη διαθέτει χερσονήσους και μεγάλα ακρωτήρια, εκτεταμένους κόλπους και πολλούς όρμους, ενώ η νότια είναι ελάχιστα διαμελισμένη. Οι κυριότεροι κόλποι, δυτικά προς τα ανατολικά, είναι του Κίσσαμου, των Χανίων, της Σούδας, του Αλμυρού, του Μιραμπέλου και της Σητείας. Στο Λυβικό πέλαγος διανοίγεται ο κόλπος της Μεσσαράς. Στη βόρεια ακτή σχηματίζονται οι χερσόνησοι Γραμβούσας, Ροδωπού, Ακρωτηρίου, Σπιναλόγκας και Σητείας.
Οι νησίδες Γραμβούσα και Άγρια Γραμβούσα είναι προεκτάσεις της ομώνυμης χερσονήσου του βορειοδυτικού άκρου της Κρήτης. Το Ποντικονήσι και οι Άγιοι Θεόδωροι βρίσκονται στον κόλπο των Χανίων. Η Παλαιοσούδα και η Σούδα είναι κοντά στα ακρωτήρια Πρώτο και Δεύτερο της χερσονήσου του Ακρωτηρίου. Η Δία ή Στανδία βορειοδυτικά του Ηρακλείου. Η Σπιναλόγκα κοντά στο ομώνυμο ακρωτήριο. Η Κολοκυθιά, οι Άγιοι Πάντες, η Ψείρα, οι Διονυσάδες, Έλασα, νοτιοδυτικά του ακρωτηρίου Σίδερο. Οι Γράντες, το Κουφονήσι και το Γαϊδουρονήσι, νότια της Ιεράπετρας. Τα Παξιμάδια, η Γαύδος (29,59 τ. χλμ.), η Γαυδοπούλα νότια της Χώρας Σφακίων. Το Ελαφονήσι βορειοδυτικά του ακρωτηρίου Κριός. Το ακρωτήριο Τρυπητή της Γαύδου είναι το νοτιότερο σημείο της Ελλάδας.
Τα βουνά της Κρήτης σχηματίζουν τρεις όγκους: των Λευκών Ορέων, της Ίδης και της Δίκτης. Κοινά χαρακτηριστικά τους είναι το πλήθος των σπηλαίων και τα βαθιά φαράγγια, όπου βρίσκονται τα περισσότερα χωριά και το μεγαλύτερο μέρος των καλλιεργήσιμων εκτάσεων.
Το ψηλότερο σημείο των Λευκών Ορέων είναι η κορυφή Πάχνες (2.452 μ). Άλλες κορφές ψηλότερες των 2.000 μέτρων είναι ο Τροχάρης (2.402 μ.), ο Σωρός (2.397 μ.), ο Σωρός της Γριάς (2.331 μ.), οι Μισοκεφάλες (2.240 μ.), το Άγιο Πνεύμα (2.247 μ.), το Κάστρο (2.218 μ.), η Τσαρανοκεφάλα (2.140 μ.), ο Βοκαλιάς (2.116 μ.), το Μελιντάου (2.153 μ.), το Όρνιο (2.151 μ.) και το Μαύρο Αλάνι (2.068 μ.)
Οι νότιες πλαγιές των Λευκών Ορέων χωρίζονται με κοιλάδες, χαράδρες και φαράγγια. Περίφημα είναι τα φαράγγια της Σαμαριάς, της Ίμπρου και του Λαγκού Κατρέ (φαραγγιού του Κατρέα).
Το φαράγγι της Σαμαριάς ξεκινά από το οροπέδιο του Ομαλού και καταλήγει στην πεδιάδα της Αγίας Ρούμελης. Είναι το μεγαλύτερο της Κρήτης και παγκοσμίως γνωστό. Έχει πλάτος 3 έως 30 μέτρα και βάθος μέχρι και 500.
Το φαράγγι της Ίμπρου (Νίμπρου) έχει απόκρημνες πλαγιές, ενώ ο πυθμένας του φτάνει τα 300 μέτρα. Ξεκινά κοντά από το οροπέδιο του Ασκύφου και καταλήγει στην πεδιάδα της Χώρας Σφακίων.
Ο Λαγκός του Κατρέ ξεκινά από τη θέση Ξυλόδεμα και καταλήγει στην Κράπη Αποκορώνου. Μπορεί να είναι μικρότερο από τα προηγούμενα δύο, αλλά είναι εξίσου απότομο στις πλαγιές του και εξαιρετικά δύσβατο.
Άλλα φαράγγια είναι του Θερίσου Κυδωνίας, του Στύλου και της Ραμνής Αποκορώνου, της Αγίας Ειρήνης Σελίνου, του Πετρέ Ρεθύμνης, του Μυθρίου Αγίου Βασιλείου.
Από τα οροπέδια των Λευκών Ορέων, κυριότερα είναι του Ομαλού (υψόμετρο 1.50 μ.), του Ασκύφου (υψόμετρο 710 μ.) και του Καλλικράτη (750 μ.).
Η Ίδη είναι ο περίφημος Ψηλορείτης με ψηλότερη κορφή του τον Τίμιο Σταυρό (2.456 μ.). Από το κέντρο της Κρήτης, τα παρακλάδια του προχωρούν στις επαρχίες Μυλοποτάμου (Ταλλαία Όρη), Μαλεβιζίου (Κουδούνι 1.460 μ., Σκινακά 1.752 μ.) Τεμένους (Γιούκτας 811 μ., Μονοδενδρίου 803 μ.), Καινουργίου (Λόγκος 1.720 μ., Σαμάρι 1.417 μ.), Αμαρίου (Κέδρος ή Κέδριον Όρος 904 μ.), Αγίου Βασιλείου (Ξηρό Όρος 904 μ.).
Στην επαρχία Μυλοποτάμου βρίσκεται το Σπήλαιο της Αγίας Σοφίας, περίφημο για τους σταλακτίτες του. Στο οροπέδιο της Νίδας (1.472 μ. το υψόμετρό του) βρίσκεται το Ιδαίον άντρο, όπου στην αρχαιότητα λατρευόταν ο Κρηταγενής Ζευς. Η αρχαιολογική σκαπάνη το αποκάλυψε στα 1884. Σημαντικό είναι επίσης το φαράγγι Νιθαύρεως στην επαρχία Αμαρίου.
Η Δίκτη είναι τα Λασιθιώτικα Βουνά με ψηλότερη κορυφή το Λασίθι (2.148 μ.). Προέκτασή του είναι τα Αστερούσια Όρη με την κορυφή Κοφίνα στα 1.231 μ. Ανατολικές προεκτάσεις της Δίκτης είναι τα Όρη της Σητείας με τα βουνά Θρύπτη (1.426 μ.), Όρνο (1.238 μ.), Ρωμανάτι (937 μ.), Πυρόβολος (819 μ.), Δαμνόνι (815 μ.).
Το οροπέδιο του Λασιθίου κλείνεται από τα βουνά της Ίδης Σελένα, Καθαρό, Λάσαρο και Σαρακίνο,
Το κλίμα της μεγαλονήσου είναι ξηρό και ήπιο.
Η Κρήτη είναι μία από τις περιοχές της Ελλάδας που παρουσιάζουν περίπου σταθερή αύξηση του πληθυσμού. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, αριθμεί 604.156 κατοίκους, ενώ το 1991 είχε 540.054. Το 1961 είχαν απογραφεί 462.124 κάτοικοι.
Το νησί έχει υψηλό ποσοστό γεωργικής γης. Πολλά και διάφορα προϊόντα καλλιεργούνται: Ελιά, πορτοκαλιά, αμυγδαλιά, αμπέλια, σιτηρά, όσπρια και λαχανικά. Ευδοκιμούν οι αχλαδιές, συκιές, λεμονιές, μανταρινιές, κιτριές, καστανιές, μηλιές και βερικοκιές. Κι ακόμα, υπάρχει μεγάλος αριθμός χαρουπόδενδρων.
Η κτηνοτροφία είναι προσανατολισμένη κυρίως στην εκτροφή αιγοπροβάτων. Εκτρέφονται όμως και χοίροι και βοοειδή. Αναπτυγμένη είναι επίσης και η πτηνοτροφία.
