Στο πέρασμα από την επαρχία Πεδιάδας στο Οροπέδιο Λασιθίου είναι κτισμένη η ενεργός σήμερα γυναικεία μονή Παναγίας Κεράς Καρδιώτισσας. Πρόκειται για μοναστήρι καλλιτεχνικής και ιστορικής σημασίας που έχει δώσει το όνομά του στους δύο κοντινότερους οικισμούς της Κεράς και της Άνω Κεράς.
Η αρχαιότερη μνεία του ονόματός της γίνεται σε έγγραφο του 1333, εποχή κατά την οποία αποτελούσε φέουδο του Λατινικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης, ενώ έχει υποστηριχθεί (Στ. Σπανάκης) ότι η ίδρυση της Μονής συνδέεται με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που βρίσκεται σήμερα στο ναό του Αγίου Αλφόνσου στο Εσκουιλίνο της Ρώμης. Η εικόνα της Παναγίας της Καρδιώτισσας συνδέθηκε με θαυματουργικές ιδιότητες, μνεία των οποίων γίνεται ήδη στα 1415 από τον Chr. Buondelmondi.
Σύμφωνα με την παράδοση, έχει μεταφερθεί ή κλαπεί πολλές φόρες, αλλά κάθε φορά έχει επιστρέψει μόνη της. Στην περίοδο της Βενετοκρατίας η εικόνα κλάπηκε από έναν έμπορο και μεταφέρθηκε στη Ρώμη. Στα 1735 αντικαταστάθηκε από άλλη εικόνα, διαφορετικού εικονογραφικού τύπου, η οποία θεωρείται σήμερα εξίσου θαυματουργή.
Στα 1720 η μονή έγινε σταυροπηγιακή με πρωτοβουλία της οικογένειας Μαγγανάρη, που την ανακαίνισε. Στα 1866 και 1867 υπήρξε ορμητήριο Κρητών επαναστατών.
Το καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου. Το σημερινό αρχιτεκτονικό σχέδιο του ναού είναι αποτέλεσμα τεσσάρων οικοδομικών φάσεων. Αρχικά κατασκευάστηκε ο μονόχωρος ναός με οξυκόρυφη καμάρα χωρίς ενισχυτικά τόξα. Ο χώρος αυτός με την επέκταση του ναού χρησιμοποιήθηκε ως Ιερό. Αργότερα στα δυτικά του ναού προστέθηκαν δυο νάρθηκες και στα βόρεια του ένα ακόμα μικρότερο μονόχωρο καμαροσκέπαστο παρεκκλήσι. Ο ναός είναι κατάγραφος. Οι τοιχογραφίες του αρχικού ναού χρονολογούνται στην πρώτη δεκαετία του 14ου αιώνα. Οι υπόλοιπες τοιχογραφίες στους προσαρτημένους χώρους χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα.
.jpg)
ΦΩΤ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
