Η μονή της Αγίας Πελαγίας, μετόχι της μονής Σαββατιανών, βρίσκεται στην
κοίτη χειμάρρου που καταλήγει στην ομώνυμη παραλία της Αχλάδας. Η μονή
που χρονολογείται από τον 13ο αιώνα ήταν από τις σημαντικότερες της
Ενετικής Κρήτης και αναφέρεται από τους σπουδαιότερους περιηγητές της
εποχής. Σήμερα δεν λειτουργεί.
Ο εορτασμός της Αγίας Πελαγίας (8 Οκτωβρίου) ήταν ιδιαίτερα σημαντικός επί των Ενετών. Χαρακτηριστικό είναι ότι με διάταγμα του 1519, η 8η Οκτωβρίου καθιερώθηκε ως επίσημη αργία. Χιλιάδες πιστοί συνέρρεαν από όλη την Κρήτη και το Αιγαίο για να συμμετέχουν στο πανηγύρι της Αγίας, ως και τα μέσα του 20ου αιώνα. Η περιοχή της Αγίας Πελαγίας τότε ήταν δύσκολα προσβάσιμη κι έτσι πολλοί ερχόταν με πλοία από το Ηράκλειο.
Στο άκρο της παραλίας της Αγίας Πελαγίας, ακριβώς κάτω από τα ερείπια του Πρυτανείου της αρχαίας Απολλωνίας, και σήμερα βλέπουμε το σπήλαιο- προσκυνητάρι της Εύρεσης. Εδώ σύμφωνα με την παράδοση βρέθηκε η εικόνα της Αγίας Πελαγίας. Κατά τη διάρκεια του πανηγυριού, δεκάδες ασθενείς έχωναν στην άμμο της παραλίας τα σημεία του σώματος τους που πονούσαν για να θεραπευτούν. Στη συνέχεια, ακολουθούσε λιτανεία της εικόνας της Αγίας Πελαγίας από τον ηγούμενο της μονής Σαββατιανών, ως το σπήλαιο της Εύρεσης.
Η αρχιτεκτονική της μονής είναι ασυνήθιστη καθώς τα κελιά των μοναχών ήταν προσαρτημένα στο ναό, κι όχι γύρω από αυτόν. Ο Gerola φωτογράφισε στις αρχές του 20ου αιώνα δύο οικόσημα των Modino ή Girardo που σήμερα βρίσκονται στη μονή Σαββατιανών. Δίπλα στη μονή υπάρχει κτιστό πατητήρι, ενώ παρακάτω συναντάμε μικρές βραχοσκεπές που χρησιμοποιούσαν οι μοναχοί ως αχυρώνες
Λέγεται ότι
σ’ αυτή την ακτή, άρρωστοι άνθρωποι που έχουν πόνους χώνονται γυμνοί στην
άμμο και γίνονατι καλά» - μνημονεύεται απ’ το Φλωρεντίνικο ιερωμένοCristoforo
Buentelmonti.
Το έθιμο έχει ξεχωριστή θέση στα κείμενα των περιηγητών. Ο εορτασμός της
Αγίας Πελαγίας ιδιαίτερα σημαντικός τη Βενετοκρατία. Γιατί την 8η Οκτωβρίου
καθιερώθηκε αργία.
Περίπου
20μ. νοτιοδυτικά βρίσκεται το υπαίθριο κτιστό πατητήρι της μονής επιχρυσμένο
με ασβστοκονίαμα., ενώ σε μικρή απόσταση δυτικά της Εκκλησίας διανοίγονται
μικρά σπήλαια μέσα σε πετρώματα από ψαμίτη, που τα χρησιμοποιούσαν οι
μοναχοί παλιότερα ως αχυρώνες.
http://www.orthodoxos.com.gr
