«…Είχε κιτρινίσει ο κάμπος ολόκληρος κι έτσι όπως φυσούσε ένα μικρό βοριαδάκι έγερνε τις κορφές από τα στάχυα στη μια μεριά και έμοιαζε σαν ένα χρυσοκέντητο χαλί πυκνά υφασμένο με την πιο ακριβή, την πιο πολύτιμη κλωστή, φτιαγμένη από τον ήλιο, τον ίδιο , και από τον κόπο και των ιδρώτα πολλών ανθρώπων, τις αγωνίες και τις επιθυμίες τους. Η Ονειρούσα ήταν η νεράιδα εκείνου του κάμπου κι έβγαινε κάθε πρωί και κοίταζε και καμάρωνε τα παιδιά της , όλα τα φυτά και τα λουλούδια, τα δέντρα και τα σπαρτά που είχαν θεριέψει και περίμεναν από στιγμή σε στιγμή να ΄ρθει κάποιος να τα μαζέψει , γιατί ο καρπός τους είχε πια μεστώσει και δεν άντεχαν άλλο… Κείνο το πρωινό ένα αγόρι κατάξανθο με μεγάλο ψάθινο καπέλο, με παντελόνια κοντά, λίγο πιο πάνω από τα γόνατα και πουκάμισο στα χρώματα της γης και του γαλάζιου ουρανού εμφανίστηκε κι άρχισε να τρέχει, ανέμελο, μέσα στον κάμπο. Έπεφτε με φόρα πάνω στα φυτά , έκανε τούμπες, γελούσε δυνατά και σήκωνε τα χέρια του ψηλά φωνάζοντας με όση δύναμη είχε η παιδιάστική φωνή του
« Ήρθα , ήρθα… αχ πόσο μου λείψατε …» και τα λόγια του τα έπαιρνε ο άνεμος και τα ταξίδευε σ΄όλο τον κόσμο κι όλοι τον καλωσόριζαν, καθένας με το δικό του τρόπο και τις μπόρεσες… Η Ονειρούσα είδε τον Ιούνιο κι ένα χαμόγελο πλατύ στόλισε όλο της το πρόσωπο. Όλα θα έπαιρναν το δρόμο τους, δεν είχε κανέναν λόγο πια, να ανησυχεί …Ο Ιούνιος είχε κάνει πάλι την εμφάνισή του και μόλις μεγάλωνε λίγο ακόμα, ίσα ίσα να γίνει 21 ημερών …όλοι θα κατέβαιναν στον κάμπο και η μεγάλη γιορτή του θερισμού θα ξεκινούσε… όπως γίνεται κάθε φορά, κάθε χρόνο …τούτες τις μέρες !...»*
Είναι ο πιο « φτωχός» μήνας του χρόνου στα πανηγύρια και τις γιορτές με πολλές ονομασίες και επικρατέστερη αυτή, του Θεριστή της Ελλάδας και του Αϊγιαννίτη της Κρήτης! Η πιο ξεχωριστή γιορτή είναι της Πεντηκοστής και του Αϊ Γιαννιού στις 24 του μήνα, ημέρα που τα έθιμα, οι δοξασίες και τα ήθη μας, θέλουν να ανάβουν μεγάλες φωτιές και να καίνε τους Μάηδες ,σ όλα τα σταυροδρόμια ,κρατώντας τη στάχτη για να δουν τα μελούμενα. Την προηγούμενη ανοίγουν τον Κλήδονα οι κοπελιές ,για να βρουν ,ποιος θα ναι ο τυχερός που θα πάρουν για άνδρα τους.
Ένας αραβικός μύθος θέλει το στάρι να ήταν κάποτε το δέντρο της γνώσης και στον Παράδεισο να είναι το πιο μεγάλο και το πιο όμορφο απ΄ όλα. Μα μετά από την « αμαρτία » του Αδάμ, μίκρυνε και τώρα πια μόλις που καταφέρνει να ανέβει λίγο πιο πάνω από την επιφάνεια της γης. Κι ο Ιούνης είναι ο μήνας που το τιμά, που το σέβεται και δίνει την δυνατότητα στους ανθρώπους να μαζέψουν την πρώτη και βασική ύλη για την παρασκευή του πιο συνηθισμένου , απαραίτητου και αναντικατάστατου φαγητού , του ψωμιού.
Οι τελετουργίες και τα παιχνίδια που γίνονται κάθε χρόνο, τις μέρες του θερισμού , τις γνωρίζουμε ήδη, θυμίζουμε ίσως το περίφημο «παιχνίδι του λαγού» που γινόταν ανάμεσα στους θεριστές και τις γυναίκες που δεμάτιαζαν τα στάχυα. Παιγνίδι ευλυγισίας, ταχύτητας και διασκέδασης, τις ώρες αυτής της πολύ σκληρής δουλειάς που κρατούσε μέρες και το έκαναν να μοιάζει σαν γιορτή
Παρακολουθώντας το καλαντάρι του μήνα στεκόμαστε στη γιορτή της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος. Γιορτές με κινητή ημερομηνία που την καθορίζει η μέρα του Πάσχα. Ωστόσο γιορτάζεται με λαμπρότητα σε όλα σχεδόν τα μέρη της Ελλάδας. Η λαϊκή πίστη θέλει να κρατούν τρεις μέρες αυτές οι γιορτές, από το Ψυχοσάββατο που οι ψυχές του Κάτω κόσμου να παίρνουν το δρόμο του γυρισμού. Έθιμο παλιό στην Κρήτη όλες οι χαροκαμένες γυναίκες, οι μάνες να αφήνουν στην πόρτα τους ένα ποτήρι νερό να μην διψά η ψυχή στο μακρινό της ταξίδι στον κάτω κόσμο. Έθιμο που θυμίζει τα αρχαία χρόνια, τα Ρουσάλια, την παλιά γιορτή της βυζαντινής περιόδου που θέλει τους τάφους όλους στολισμένους με λουλούδια και τις ψυχές να ακολουθούν τον ήλιο , τούτη την μέρα και την επόμενη της Πεντηκοστής ή της Κυριακής της Γονυκλισιάς , όπως την γνωρίζουμε από το θρησκευτικό συναξάρι.
Έθιμα της μέρας είναι ακόμη τα κόλλυβα, τα κεριά που ανάβουν στην εκκλησία καρφωμένα πολλές φορές στο πάτωμα για να βρουν οι ψυχές το δρόμο του γυρισμού , να μην σκοντάφτουν . Τα κεράσματα και το γονάτισμα πάνω σε λευκά μαντήλια ή φύλλα καρυδιάς που συμβόλιζαν τον μαύρο κόσμο του Άδη μιας και το χρώμα των χεριών αν τα ακουμπήσουν και τα τρίψουν γίνεται μαύρο και δύσκολα φεύγει…
Άλλη γιορτή διαδεδομένη στην Κρήτη τα παλαιότερα χρόνια της ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας ακόμη, ήταν εκείνη του Αγίου Ονούφριου στις 12 του μήνα , άγιος των ασκητών με λατρεία και ναό που σώζεται ακόμα και σήμερα στην κεντρική αγορά του Ηρακλείου. Όμως η γιορτή που ξεχωρίζει είναι εκείνη του Αι Γιάννη ,στις 24, της μέρας του αμίλητου νερού , της τύχης, της φωτιάς και των μαντεμάτων.
Λίγο πριν, στις 21 Ιουνίου μπαίνει επίσημα το καλοκαίρι.. Είναι το θερινό λιοτρόπι που συμβαίνει να έχει τη μεγαλύτερη μέρα του χρόνου, μέρα που πίστευαν πως επίσης ανοίγουν τα ουράνια. Οι «Πύλες » του Ομήρου, τα « Στόμια » του Πλάτωνα είναι τα ανοίγματα που ανεβοκατεβαίνουν στον άλλο κόσμο οι ψυχές κι όσες δεν έφυγαν την ημέρα της Πεντηκοστής προλαβαίνουν τούτη την ήμερα να κάνουν το μεγάλο τους ταξίδι. 21 Ιουνίου αρχή του θερινού ηλιοστάσιου και 21 Δεκεμβρίου αρχή του χειμερινού. Η μεγαλύτερη μέρα και η μεγαλύτερη νύχτα , αντίστοιχα. Οι δύο μέρες που « κρίνεται» το φως του Ήλιου και γιορτάζεται με Φωτιά, με « φωτάκια » μικρά την μέρα του Δεκέμβρη , εκείνα των Χριστουγέννων που φωτίζουν τη νύχτα και το δρόμο του Ήλιου και με αποκορύφωμα τις πελώριες φωτιές ή λαμπαδηδρομίες την ημέρα των Φώτων και αντίστοιχα το καλοκαίρι με τις φωτιές του Κλήδονα , του Αι Γιαννιού . Τις μέρες επίσης των ηλιοστασίων κυριαρχούν τα μαντέματα και η τύχη. Την Πρωτοχρονιά με το φλουρί της βασιλόπιτας ή την χαρτοπαιξία τότε που η μέρα αρχίζει να μεγαλώνει, ενώ τον Ιούνιο που αρχίζει να μικραίνει, στο χάσιμο της, τα κορίτσια αναζητούν την τύχη στα μαντέματα του κλήδονα και στα σημάδια της στάχτης της φωτιάς του Αι Γιάννη. Στα πιο παλιά χρόνια ,στις 20 του Ιούνη διανυχτέρευαν όλη την νύχτα οι άνθρωποι, σε ομάδες τρώγοντας, πίνοντας και χορεύοντας και μόλις χάραζε σε πολλά μέρη της Ελλάδας έβαζαν μια μαγείρισσα μέσα στο καζάνι , περνούσαν ξύλα από τα χέρια του καζανιού και το σήκωναν τέσσερις άνδρες. Κατέβαιναν όλοι μαζί με αυτήν την σύνθεση στην εξοχή . Εκεί περίμεναν να βγει ό ήλιος να δουν πως γυρνά εκείνη την μέρα , σαν τον τροχό της τύχης ή αλλιώτικα, και πάλι με χορό γύριζαν πίσω και πήγαιναν στην εκκλησιά . Την ημέρα αυτήν δεν άρχιζαν καμία δουλειά, δεν έκοβαν ρούχα, δεν φύτευαν, δεν άρχιζαν σπορά δεν έκαναν γάμο. Το ίδιο γινόταν την ημέρα του Αϊ Γιαννιού με αποκορύφωμα τις φωτιές που άναβαν στους δρόμους ή μπροστά από κάθε σπίτι με καλαμιές ή παλιά κοφίνια ή τρεις φωτιές τις οποίες πηδούσαν τρεις φορές και έκαιγαν το στεφάνι της Πρωτομαγιάς που η στάχτη της μεταχειριζόταν σε αποτρεπτικούς και μαντευτικούς σκοπούς.
Και ενώ η « γιορτή » του θερισμού έχει αρχίσει και συνεχίζεται ένα μικρό διάλλειμα γίνεται στο τέλος του μήνα, στις 29,με την γιορτή των δυο αποστόλων Πέτρου και Παύλου, γιορτή πολύ διαδεδομένη στα νότια βουνά και παράλια της Κρήτης και άρρηκτα δεμένη με τον ασκητισμό.
Ο Ιούνιος παραμένει στην μνήμη μας ο μήνας του θερισμού, του σταριού , του αμίλητου νερού, των μεγάλων φωτιών του Αι Γιάννη και της Πεντηκοστής . Είναι ο μήνας που κλείνουν τα σχολεία και αρχίζουν οι καλοκαιρινές διακοπές. Ο μήνας που ωριμάζουν τα φρούτα και οι νύχτες γεμίζουν καθαρό ουρανό γεμάτο αστέρια και που έχουν χίλιες δυο ιστορίες να διηγηθούν και φεγγάρια που καθρεφτίζονται σε ήρεμες θάλασσες κι ακρογιαλιές.
Καλό μήνα σε όλους μας !
Πηγές :
Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας , Γ.Α. Μέγα, Αθήνα 1963
Μουσείο Μπενάκη, Παραδοσιακές καλλιέργειες, Αθήνα 1978
Τα καλοκαιρινά, Δημ. Λουκάτος, εκδ. Φιλιππότη
Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Νίκος Ψιλάκης, εκδ. Ακρμάνωρ
*Λόγια του αέρα, Ιδ. Συλ. Διηγημάτων, Ελένη Μπετεινάκη, Ηράκλειο 2013
http://zhtunteanagnostes.blogspot.gr/
