Tο Χα είναι ένα φαράγγι στην ανατολική πλευρά του νησιού της Κρήτης στην Ελλάδα. Βρίσκεται στο νομό Λασιθίου κοντά στο Κάτω χωριό, στη δυτική πλαγιά του βουνού Θρυπτή,
Βόρεια της Ιεράπετρας. Η είσοδός του που είναι μόλις τρία μέτρα, βρίσκεται σε υψόμετρο 370μ. και ως την έξοδο κατηφορίζει και καταλήγει σε υψόμετρο 140μ. Έχει περίπου 33 ραπέλ
το μεγαλύτερο από τα οποία αγγίζει το ύψος των 35μ. Γενικά διαθέτει πολύ στενά τοιχώματα, με πλάτος μόλις λίγα εκατοστά. Προς το τέλος του φαραγγιού χύνεται ένας μεγάλος
καταρράκτης ύψους 215 μέτρων. Αν και υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκδοχές για την προέλευση του ονόματός του, αυτή που υπερισχύει είναι ότι προέρχεται ετυμολογικά
από το ρήμα "χάσκω" που σημαίνει δημιουργώ χάσμα, άνοιγμα.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ανάγλυφου της περιοχής είναι το φαράγγι του Χα. Θεωρείται ένα από τα αγριότερα φαράγγια της Ελλάδας, ένα σπάνιο μορφολογικό φαινόμενο της φύσης, που μόνο ένας ενδογενής παράγοντας, όπως ο τεκτονισμός θα μπορούσε να δημιουργήσει. Η ονομασία του πιθανόν προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «χάσκω», που σημαίνει σχηματίζω χάσμα, άνοιγμα.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένας παρθένος βιότοπος ανέγγιχτος από τον άνθρωπο μιας και η διαμόρφωσή του απαγορεύει στον οποιοδήποτε να το γνωρίσει καλά, να το διασχίσει ή να το εκμεταλλευτεί. Οι πρώτοι και μοναδικοί που το διέσχισαν ως σήμερα, είναι τρεις Θεσσαλονικείς ορειβάτες, έμπειροι και ριψοκίνδυνοι, ο Σταύρος Λαζαρίδης, ο Βλάσης Χατζηπαναγιώτου και ο Χρόνης Αματζίδης. Για να το διασχίσουν χρειάστηκαν προσπάθεια επτά ημερών, από τις 17 ως τις 23 Ιουνίου το 1987. Ανάλογη προσπάθεια από κάποιον που δεν είναι έμπειρος ορειβάτης θα ήταν πάρα πολύ επικίνδυνη. Άλλωστε δεν είναι λίγοι αυτοί που προσπάθησαν να προχωρήσουν στο εσωτερικό και κινδύνευσαν ή και έχασαν τη ζωή τους.
Η περιοχή μέσα και γύρω από το φαράγγι είναι σημαντικός βιότοπος με πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Οι μικρές λίμνες αποτελούν σημαντικούς υδροβιότοπους για πολλά μεταναστευτικά πουλιά, αλλά και για μόνιμα πουλιά και θηλαστικά.
Πριν από μερικά χρόνια, ο ορεινός όγκος της Θρυπτής ήταν κατάφυτος από ψηλά δάση τραχείας πεύκης και αποτελούσε στολίδι για όλη την Κρήτη. Όμως, το μεγαλύτερο μέρος αυτού του δάσους καταστράφηκε με τις μεγάλες πυρκαγιές του 1984 και 1987. Η δυνατότητα της τραχείας πεύκης να αναγεννάται εύκολα μετά από πυρκαγιά θα είχε εξασφαλίσει μέχρι τώρα την μερική τουλάχιστον αποκατάσταση της ζημιάς στο δάσος, εάν δεν υπήρχε το φαινόμενο της παράνομης βοσκής.
Εκτός από την τραχεία πεύκη συναντάται πλήθος άλλων ειδών δέντρων και θάμνων, αρωματικών φυτών και λουλουδιών. Πολλά σπάνια και απειλούμενα φυτικά είδη έχουν βρει ιδανικό καταφύγιο μέσα στη Χαράδρα.
Η είσοδος είναι πολύ στενή, περίπου τρία μέτρα, ενώ προς τα πάνω το άνοιγμα φαρδαίνει. Το πλάτος του σε πολλά σημεία είναι μόνο τριάντα εκατοστά και σε άλλα δεν ξεπερνά τα τρία μέτρα. Δεξιά και αριστερά ορθώνονται οι τεράστιοι τοίχοι του σε ύψος από 200 ως και 400 μέτρα. Το μήκος του είναι περίπου ένα χιλιόμετρο. Πριν από την είσοδο, υπάρχει μια μικρή λίμνη, που σχηματίζεται από ένα μικρό καταρράκτη, που κι αυτός δημιουργείται από μια άλλη λίμνη ψηλότερα, όχι ορατή από τη βάση του φαραγγιού. Μπορεί κανείς να τη θαυμάσει αν σκαρφαλώσει προσεκτικά στα βράχια, αριστερά από το άνοιγμα. Ιδιαίτερα εντυπωσιακά είναι τα πετρώματα με τους παράλληλους έντονους χρωματισμούς τους.
Στο εσωτερικό υπάρχουν αρκετές τέτοιες λίμνες, που σχηματίζουν καταρράκτες, κατά τη χειμερινή περίοδο. Τότε είναι και η καταλληλότερη εποχή για να επισκεφτεί κανείς το φαράγγι. Πλησιάζοντας τη χαράδρα ο επισκέπτης κυριεύεται από δέος. Οι γκρίζοι βράχοι, κομμένοι σε τετράγωνα ή ορθογώνια σχήματα, υψώνονται μεγαλόπρεπα σκιάζοντας τη μικρή πεδιάδα που απλώνεται μπροστά τους.
