Ο Απρίλιος, ή Απρίλης, ή Απρίλτς (Ποντιακά), είναι ο τέταρτος μήνας του έτους κατά το Ιουλιανό και το Γρηγοριανό Hμερολόγιο, ο όγδοος κατά το Εκκλησιαστικό που αρχίζει τον Σεπτέμβριο, ο δεύτερος κατά το παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο και ο δέκατος στο αττικό ημερολόγιο ο οποίος ονομάζονταν Μουνιχιών και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 24 Μαρτίου-22 Απριλίου του Γρηγοριανού ημερολογίου. Ο Απρίλιος περιλαμβάνει 30 ημέρες.
Η
λέξη Απρίλιος ετοιμολογείται από το λατινικό Aprillis, από το ρήμα
aperire, που σημαίνει «ανοίγω». Είναι ο μήνας κατά τον οποίο ο καιρός
«ανοίγει» και έρχεται η Άνοιξη, όπως σημειώνεται στο Μέγα Συναξαριστή. Ο
Απρίλιος μέχρι την εποχή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Ιουλίου Καίσαρα
περιελάμβανε 29 ημέρες και από τότε 30. Το 65 μ. Χ. ο Νέρων προσπάθησε,
χωρίς επιτυχία, να μετονομάσει τον Απρίλιο σε Νερώνιο (Neronius) σε
ανάμνηση της σωτηρίας του μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας
του στην οποία συμμετείχε και ο δάσκαλός του Σενέκας, που τελικά
αυτοκτόνησε για να αποφύγει τον εξευτελισμό.
Ο Άγιος Γεώργιος
Πολλές,
πάντως, ήσαν οι γιορτές των αρχαίων Ρωμαίων οι οποίες ήσαν αφιερωμένες
σε διάφορους θεούς τους, όπως στην Αφροδίτη και τον Απόλλωνα (την 1η
Απριλίου), στην Κυβέλη (τα Μεγαλήσια΄ από τις 4 έως τις 10 Απριλίου),
ενώ στις 22 Απριλίου γιορτάζονταν (με ανάλογες κρασοκατανύξεις) τα
Vinalia priora, οι πρώτες γιορτές κρασιού του έτους. Στα τέλη του μήνα
ξεκινούσαν επίσης και τα Floralia, τα Ρωμαϊκά Ανθεστήρια, προς τιμήν της
θεάς της βλάστησης και της Άνοιξης, της Flora.
Ο
ελληνικός λαός αποκαλεί τον μήνα αυτόν και με τα ονόματα Απρίλης,
Απρίλες, και Λαμπριάτης από την συμπτωματικά μεγάλη θρησκευτική εορτή
που τελείται συνήθως το μήνα αυτό. Ο Απρίλιος και ο Μάιος θεωρούνται οι
καθ΄ αυτού μήνες των λουλουδιών εξ ου και η ονομασία Απριλομάης: "Ο
Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα". Χάρη στην ανοιξιάτικη
σύνδεσή του ο Απρίλης τραγουδήθηκε ιδιαίτερα από τους ποιητές αλλά κι
από τον λαό μας: «Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθό Απρίλη» και «Ο
Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε». Η ενασχόληση, επίσης, του
λαού μας με την γεωργία μάς έχει κληροδοτήσει και πολλές άλλες παροιμίες
και δημώδη στιχάκια. Για τις απριλιάτικες βροχές, για παράδειγμα,
λέγεται το εξής: «Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά
σε κείνο το ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα». Σ’ άλλες πάλι περιοχές ο
Απρίλης αποκαλείται και «Γρίλλης» (γκρινιάρης) επειδή στον μήνα αυτόν
τελείωναν τα αποθέματα της προηγούμενης συγκομιδής και δημιουργούνταν
οικογενειακές γκρίνιες.
Αποκαλείται
και τιναχτοκοφινίτης επειδή τινάζουν τα κοφίνια για να τα καθαρίσουν:
«Απρίλης, γρίλλης, τιναχτοκοφινίτης». Αναφέρεται, επίσης, και ως
Αϊ-γεωργίτης λόγω της εορτής του Αγίου Γεωργίου στις 23 του μήνα, η
οποία γιορτάζεται με διάφορους αθλητικούς και ιππικούς αγώνες. Οι
κτηνοτρόφοι, και οι Σαρακατσάνοι, θεωρούν τον Άγιο Γεώργιο προστάτη
τους, ενώ στις παραδόσεις, τα παραμύθια και τα τραγούδια συνδέεται με
τον αρχαίο μύθο του Περσέα και της Ανδρομέδας.
Η «Πρωταπριλιά»
με τα αθώα ψέματά της είναι ένα πανευρωπαϊκό έθιμο. Στην Ελλάδα το
αρχαίο αυτό έθιμο έφτασε, μάλλον, την εποχή των Σταυροφοριών κι έχει τις
ρίζες του στους αρχαίους Κέλτες. Επειδή τον Απρίλιο ο καιρός καλοσύνευε
συνήθιζαν την πρωταπριλιά να πηγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες
φορές γύριζαν φυσικά με άδεια χέρια, κι έτσι κατέφευγαν σε ψεύτικες
ιστορίες για μεγάλα ψάρια. Στη χώρα μας διαγωνίζονται για το ποιος θα
πει το μεγαλύτερο ψέμα, όπως το: «Έλα να πούμε ψέματα/ ένα σακί γιομάτο/
φόρτωσα ένα μπόντικα/ σαράντα κολοκύθια/ κι απάνου στα καπούλια του/
ένα σακί ρεβύθια».
Ο Απρίλης είναι ο κατ’ εξοχήν μήνας όπου γιορτάζεται το Πάσχα, αν
και ορισμένες φορές το Ορθόδοξο Πάσχα μπορεί να γιορταστεί μέχρι και
στις 8 Μαΐου (όπως έγινε το 1983). Το Πάσχα έχει τις ρίζες του στην
αρχαία Αίγυπτο, όπου γιορτάζονταν η εαρινή ισημερία, κι από εκεί πέρασε
στους Εβραίους ως «Πεσάχ», σε ανάμνηση της Εξόδου τους από την
αιχμαλωσία, και τέλος έφτασε και στους χριστιανούς αφού ταυτίστηκε με
τον σταυρικό θάνατο του Ιησού Χριστού την περίοδο του Εβραϊκού Πάσχα, το
οποίο γιορταζόταν κατά την ημέρα της πρώτης εαρινής πανσελήνου.
Στους
πρώτους τρεις αιώνες της χριστιανοσύνης, όμως, οι διάφορες εκκλησίες
γιόρταζαν την μεγάλη αυτή φεγγαρογιορτή σε διαφορετικές ημερομηνίες.
Άλλες μεν κατά το παράδειγμα των αποστόλων Ιωάννη και Παύλου, κατά την
ημέρα του θανάτου του Χριστού την 14η του Εβραϊκού μηνός Νισσάν, μία
δηλαδή ημέρα πριν από την γιορτή του Εβραϊκού Πάσχα και σε οποιαδήποτε
ημέρα της εβδομάδας και αν συνέπιπτε, άλλες δε πάντοτε κατά την Κυριακή
που έπονταν της πρώτης εαρινής πανσελήνου.
Λόγω
των διαφορών αυτών στον εορτασμό του Πάσχα από τις διάφορες εκκλησίες η
Α’ Οικουμενική Σύνοδος, που συγκάλεσε ο Μέγας Κωνσταντίνος στη Νίκαια
της Βιθυνίας, το 325 μ.Χ., θέσπισε τα του προσδιορισμού της εορτής του
Πάσχα με μία εγκύκλιο επιστολή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, όπου εκτίθεται ο
γνωστός από τότε ως «Όρος της Νικαίας». Σύμφωνα μ’ αυτόν: «Το Πάσχα θα
πρέπει να εορτάζεται την Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο της άνοιξης,
κι αν η πανσέληνος συμβεί Κυριακή τότε να εορτάζεται την επομένη Κυριακή
(για να μην συμπέσει με τον εορτασμό του Εβραϊκού Πάσχα).» Ο εορτασμός
του Πάσχα λοιπόν συνδέθηκε άμεσα με την εαρινή ισημερία και την πρώτη
πανσέληνο της άνοιξης.
Πολλά,
όμως, από τα σημερινά έθιμα της γιορτής αυτής προέρχονται από την
αρχαιότητα και τους γιορτασμούς των αρχαίων προς τιμήν του Άττι, του
Διονύσου και του Άδωνι, που τελούνταν κι αυτές την Άνοιξη. Τα έθιμα αυτά
της Λαμπρής περιλαμβάνουν τα κόκκινα αυγά, σύμβολο γονιμότητας και
αναγέννησης, και τις κούνιες, έθιμο υγείας κι ευεξίας. Σε συνδυασμό με
το Πάσχα έχουμε επίσης και τις εορτές της Κυριακής των Βαΐων, και την
προηγούμενη ημέρα του Λαζάρου, που θεωρείται γιορτή «νεκραναστάσιμη» και
«σύμβολο χαρμολύπης» η οποία «προτυπώνει την Ανάσταση του ίδιου του
Χριστού και αναδεικνύει την βεβαιότητα της ανάστασης όλων των
κεκοιμημένων». Την εβδομάδα, τέλος, της Διακαινησίμου, που ακολουθεί το
Πάσχα και ονομάζεται «Ασπροβδόμαδο», οι γιορτασμοί της Λαμπρής
συνεχίζονται με χορούς και τραγούδια σε ξωκλήσια και πλατείες.
