ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΑΓΙΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΣΤΙΣ ΜΟΥΡΝΙΕΣ ΝΟΜΟΣ ΧΑΝΙΩΝ

Το αρχικά αυτόνομο μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου στις Μουρνιές Κυδωνίας έγινε μετόχι της Mονής Χρυσοπηγής το 1681. Ως ανεξάρτητο μοναστήρι διέθετε μεγάλες εκτάσεις γης με πολλά ελαιόδεντρα, καθώς και τις απαραίτητες βιοτεχνικές εγκαταστάσεις. Το ελαιοτριβείο του μετοχίου, που είναι ένα από τα πέντε μετόχια της μονής Χρυσοπηγής που διαθέτουν ελαιοτριβεία, αποτελεί τμήμα της βόρειας πτέρυγας του μετοχίου. Η κατασκευή του ανάγεται, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή πάνω από το τοξωτό θύρωμα της κύριας εισόδου του, της νότιας, στο έτος 1678. Παρά το γεγονός ότι κτίστηκε την περίοδο των πρώιμων Οθωμανικών χρόνων, τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του, στο τμήμα τουλάχιστον που δεν αλλοιώθηκε από τις επεμβάσεις του 19ου αιώνα, ακολουθούν παραδόσεις της περιόδου της Βενετοκρατίας.

ΦΩΤ - CRETETOURNET

Στην αρχική του φάση το κτίσμα ήταν δίχωρο, είχε επίπεδη στέγη και έφερε περιμετρικά λίγα ανοίγματα. Το έτος 1850, όμως, σύμφωνα με την επιγραφή της εισόδου, το κτίριο ανακαινίστηκε. Τότε πραγματοποιήθηκε η προσθήκη του ορόφου με την δίριχτη κεραμωτή στέγη και τα μεγάλα, απλής μορφής, παράθυρα, χαρακτηριστικά της περιόδου, καθώς και η προσθήκη των δύο βορειοανατολικών δωματίων, που λειτουργούσαν βοηθητικά του κύριου χώρου. Παράλληλα έγιναν επεμβάσεις στα παράθυρα του ισογείου, ενώ διανοίχτηκε και μια βοηθητική πόρτα στα δυτικά.

Παρά την πολυετή του εγκατάλειψη και την κατάρρευση της στέγης του, το ελαιοτριβείο διασώζει ακέραιο σχεδόν όλο τον εξοπλισμό του. Ο κύριος εργαστηριακός του χώρος, ο δυτικός, χωρίζεται σε τρία μέρη διαμέσου δύο τοξοστοιχιών με τρία οξυκόρυφα τόξα η κάθε μία, πάνω στα οποία στηριζόταν το ξύλινο μεσοπάτωμα του ορόφου. Στο ΒΔ τμήμα του βρίσκονται σε απόσταση μόλις 2 μέτρων μεταξύ τους οι δύο ελαιόμυλοι, που ανήκουν στο νεώτερο τύπο (ύστερος 19ος-πρώιμος 20ός αι), με τρεις ανισομεγέθεις μυλόπετρες ο καθένας. Οι μυλόπετρες βρίσκονται πάνω σε κτιστή βάση που αρχικά έφερε περιχείλωμα από πελέκια. Στο μέσο περίπου του ανατολικού τοίχου βρίσκονται στερεωμένα τα δύο πιεστήρια του τύπου με τις τέσσερις βίδες, που ανήκουν στην ίδια εποχή με τους ελαιόμυλους.

Δυσερμήνευτη είναι, προς το παρόν, η θέση των τσιμεντένιων γουρνών διαχωρισμού του λαδιού από το νερό, αφού βρίσκονται σχεδόν στο πλάι των πιεστηρίων και όχι μπροστά τους όπως θα έπρεπε. Κοντά στα πιεστήρια βρίσκεται, πεσμένος όμως, και ο μποτζεργάτης, εξάρτημα απαραίτητο για τη λειτουργία τους. Αν και όπως προαναφέρθηκε το συγκεκριμένο ελαιοτριβείο διατηρείται σε αρκετή καλή κατάσταση σε σχέση με αλλά της ίδιας εποχής με αυτό, εντούτοις είναι απαραίτητη η άμεση αποκατάστασή του, προκειμένου να σταματήσει η περαιτέρω φθορά του.