ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ... ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΤΟΛΕΔΟ

Τα τετρακόσια χρόνια από τον θάνατο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (1541-1614) γιορτάζονται φέτος με μια πραγματική «Γκρεκομανία». Τολέδο, Μαδρίτη, Αθήνα, Κρήτη συναγωνίζονται, με μεγάλες εκθέσεις, αλλά και πιο μικρές και ειδικές, στην επανανακάλυψη ενός καλλιτέχνη που λειτούργησε ως καταλύτης για τη σύγχρονη τέχνη. 

Ο πρώτος μοντέρνος καλλιτέχνης, ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο Κρης, ζωγράφος της βενετσιάνικης σχολής με επιρροές από τη βυζαντινή παράδοση, που έζησε και μεγαλούργησε στην Ισπανία, τιμάται φέτος από τις δύο πατρίδες του με αφορμή την τέταρτη εκατονταετία από τον θάνατό του (Χάνδακας 1541 – Τολέδο 7 Απριλίου 1614). 

Το 2014 έχει ανακηρυχθεί «Ετος Γκρέκο» στην Ελλάδα και στην Ισπανία, αλλά αναμένεται να εορταστεί και διεθνώς. Φόρος τιμής σε έναν από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες, που αν και έμεινε στην αφάνεια για τρεις αιώνες, λειτούργησε ως καταλύτης για τη σύγχρονη τέχνη. Πρόδρομος του μοντερνισμού, ζωγράφος που δεν εντάχθηκε σε κανένα ρεύμα και διεκδίκησε την αυτονομία της καλλιτεχνικής ύπαρξής του από τα τέλη του 1500, o El Greco με το εξαιρετικό ζωγραφικό ιδίωμα επηρέασε την ιστορία της μεγάλης δυτικής τέχνης.

«Είναι ο μοναδικός Ελληνας που μπορεί να σταθεί δίπλα σε μεγάλους καλλιτέχνες, όπως ο Τζιότο, ο Μικελάντζελο, ο Ντίρερ, επιτρέποντας έτσι και στην Ελλάδα να υπάρξει διεθνώς», σχολιάζει ο Ντένης Ζαχαρόπουλος. Κι όπως είπε πρόσφατα στην Ισπανία ο Γκρεγκόριο Μαρανιόν, πρόεδρος του Ιδρύματος «El Greco 2014» -συστάθηκε ειδικά για τις εκδηλώσεις- «όλοι εμπνεύστηκαν από το έργο του, από τους ιμπρεσιονιστές μέχρι τον Τζάκσον Πόλοκ και τον Πικάσο». Κυρίως όμως εκατομμύρια θεατές σ’ όλον τον κόσμο ένιωσαν τη συγκίνηση των αριστουργημάτων του. Το ρομαντικό κίνημα τον 19ο αιώνα ανακάλυψε τις ζωγραφικές συνθέσεις, τις οποίες είχε απορρίψει στο μεταξύ η ευρωπαϊκή ακαδημαϊκή αντίληψη των προηγούμενων αιώνων. Οι ρομαντικοί ένιωσαν την έξαψη των αισθήσεων μπροστά στα ζωγραφικά σύνολα με τις μακρόστενες εξαϋλωμένες μορφές, τα υπερβατικά τοπία, τα εκρηκτικά χρώματα και την αποθέωση του κόκκινου.

Ξεκίνησε ως Δομήνικος Θεοτοκόπουλος από τη βενετοκρατούμενη Κρήτη, τον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο). Σε ηλικία 25 ετών ήταν ήδη ζωγράφος, «μαΐστρος», ασκούσε δηλαδή επίσημα το επάγγελμα. Ζωγράφιζε σε δυτικό βυζαντινό ύφος, είχε πλήρη γνώση της κρητικής αγιογραφίας, ήταν περιζήτητος και από τους πιο ακριβοπληρωμένους. Με αυτά τα εφόδια έφυγε ο 26χρονος Κρητικός για τη Βενετία, το ταξίδι που καθόρισε τη μετέπειτα πορεία του. Εγινε δεκτός από τον Τισιανό στο εργαστήριό του, ταξίδεψε στη Ρώμη και σε ηλικία 35 ετών εγκαταστάθηκε τελικά στο Τολέδο, όπου έζησε έως το τέλος της ζωής του και έγινε παγκοσμίως γνωστός ως El Greco, ο Ελληνας δηλαδή.

Τέσσερις αιώνες μετά, πρωτότυπες εκθέσεις, διεθνή συνέδρια, συναυλίες κι άλλες εκδηλώσεις διοργανώνονται σε Μαδρίτη, Τολέδο, Αθήνα, Ηράκλειο.

Ισπανία

Ηδη πανέτοιμη και βιαστική

ΤΟΛΕΔΟ: Στο Τολέδο, η έναρξη των εκδηλώσεων σηματοδοτείται στις 18 Ιανουαρίου με τη μεγάλη «συναυλία κουδουνιών», όπως την αποκαλούν οι Ισπανοί. Περισσότεροι από 100 καμπανοκρούστες θα χτυπήσουν τις καμπάνες από 25 εκκλησίες, σ’ ένα πανδαιμόνιο ήχων που θα ξεκινήσει στις 7 το απόγευμα. Θα είναι η πρώτη από ένα πλήθος εκδηλώσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Για πρώτη φορά θα ανοίξουν παρεκκλήσια, όπως του Αγίου Ιωσήφ, και η πόλη θα μεταμορφωθεί σ’ ένα ενιαίο μουσείο με αποκορύφωμα την 7η Απριλίου.

Από τις σημαντικότερες εκθέσεις που ετοιμάζονται είναι «Ο Γκρέκο στο Τολέδο», με 80 έργα από τις σημαντικότερες συλλογές και μουσεία όλου του κόσμου. Για τρεις μήνες (εγκαίνια 14/3) θα φιλοξενηθεί στο Σκευοφυλάκιο του Καθεδρικού Ναού, στο Νοσοκομείο Tavera, στην εκκλησία του Santo Tome, στο Μουσείο Santa Kruz κ.α. Η χώρα μας θα εκπροσωπηθεί με τη «Συναυλία των Αγγέλων» (1608-1614, λάδι σε μουσαμά), απόκτημα της Εθνικής Πινακοθήκης από το 1932.

ΜΑΔΡΙΤΗ: Στο Μουσείο Prado θα φιλοξενηθούν δύο σημαντικές εκθέσεις. Η πρώτη, «Η Βιβλιοθήκη του Γκρέκο» (31/3 – 29/6), περιλαμβάνει 40 βιβλία από τα 130 που απογράφηκαν από τον γιο του. Μεταξύ αυτών και εκδόσεις του Βιτρούβιου και του Τζόρτζιο Βαζάρι, σχολιασμένες από τον El Greco, με συναρπαστικές σκέψεις για την αρχιτεκτονική και τη ζωγραφική. Στις 24 Ιουνίου (έως 5/10) εγκαινιάζεται η έκθεση «Ο El Greco και η μοντέρνα τέχνη», η οποία αποκαλύπτει την επιρροή του στους καλλιτέχνες από τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού. Μαζί με 25 έργα του Γκρέκο θα εκτεθούν 75 σχέδια κι έργα σύγχρονων, όπως Μανέ, Σεζάν, Πικάσο κ.ά.

 

 Τον Μάιο θα διοργανωθεί σε Τολέδο και Μαδρίτη διεθνές συμπόσιο με θέμα 

«Η Ελλάδα του Τολέδο».

Ελλάδα

Πολλές εκθέσεις, έστω και αργά

Προς το τέλος του έτους, στον Νοέμβριο, τοποθετούνται τα εγκαίνια των εκθέσεων σε Μουσείο Μπενάκη, Κυκλαδικής Τέχνης και Βυζαντινό στην καρδιά της Αθήνας, αλλά και στην Εθνική Πινακοθήκη, στο Μουσείο Αλεξ Μυλωνά – Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ: Βασικός άξονας η έκθεση «Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο» στο κεντρικό κτίριο του μουσείου (12 Νοεμβρίου). Για πρώτη φορά το ελληνικό κοινό θα γνωρίσει μέρος από την πνευματική και καλλιτεχνική ζωή του Θεοτοκόπουλου στο Τολέδο, κυρίως μέσα από προσωπογραφίες ανθρώπων του κύκλου του, που θα φτάσουν με «δάνειο» από την Ισπανία, μαζί με βιβλία, συμβόλαια, απογραφές περιουσιακών στοιχείων κ.ά. Παράλληλα θα αναδειχθούν οι συλλέκτες, οι διανοούμενοι και οι παραγγελιοδότες, που έπαιξαν ρόλο για τον ίδιο και το έργο του. Η προσωπικότητα και οι αριστουργηματικές συνθέσεις του θα αναλυθούν σε διεθνές συνέδριο στο Μουσείο Μπενάκη στην οδού Πειραιώς (21-23/11).

Εκεί θα φιλοξενηθεί (από τις 20 Νοεμβρίου) και η έκθεση «Ο Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης», που διοργανώνεται από το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, απ’ όπου εκεί θα ξεκινήσει (21/6–2/10). Κεντρικό άξονα θα αποτελέσουν οι πίνακες «Αποψη του Ορους και της Μονής Σινά», «Η βάπτιση του Χριστού» (ανήκουν στις συλλογές του Ιστορικού Μουσείου), πλαισιωμένα από έργα και χαρακτικά που θα φτάσουν στην Κρήτη από την Ιταλία, την Ισπανία κι ελληνικά μουσεία.

Στη γενέθλια πόλη θα οργανωθεί επίσης σειρά εκδηλώσεων –έκθεση φωτογραφίας στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου, εβδομάδα κινηματογράφου, μουσικές βραδιές– μαζί με το διεθνές επιστημονικό συνέδριο «Η Κρητική περίοδος του Γκρέκο» (21–23 Ιουνίου).

ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑΔΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ: Από την Ιταλία και την Ισπανία προέρχεται επίσης, μεγάλος αριθμός έργων για την έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος και η Ναυμαχία της Ναυπάκτου» του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Στο επίκεντρο, η σχέση του ζωγράφου με τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), μεγίστης σημασίας για τον χριστιανικό κόσμο έναντι των μουσουλμάνων. Ανάμεσα στα έργα που είχε ζωγραφίσει ο Γκρέκο είναι «Η Προσκύνηση του Ονόματος του Ιησού – Αλληγορία της Ιεράς Συμμαχίας» (1577–1580), όπου κυρίαρχη θέση έχουν οι πρωταγωνιστές της Συμμαχίας, ο Βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος Β’, ο δόγης Αλεβίζε Μοτσενίγο της Βενετίας και ο Πάπας Πίος Ε’.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ: Διοργανώνεται η έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν τον Ελ Γκρέκο». Μέσα από τα έργα θα αναζητηθεί και θα αναλυθεί το πνευματικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον στο οποίο διαμορφώθηκε η προσωπικότητα και το έργο του, καθώς ο Χάνδακας της εποχής είχε ιδιαίτερη ανάπτυξη και εκεί ζούσαν περισσότεροι από 200 ζωγράφοι.

ΓΛΥΠΤΟΘΗΚΗ ΓΟΥΔΗ: Η Εθνική Πινακοθήκη διοργανώνει την «Ψηφιακή έκθεση μνημειακών έργων του Γκρέκο». Φωτογραφικές αναπαραγωγές υψηλής ανάλυσης εξαιρετικών έργων –τα οποία συνήθως δεν ταξιδεύουν- θα προβάλλονται μέσα από προτζέκτορες, αποκαλύπτοντας εντυπωσιακές λεπτομέρειες. Ανάμεσά τους «Η Ταφή του Κόμητος Οργκάθ» (1586), «Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Χριστού («Εσπόλιο»)», ένα σύνολο από τις εικόνες που βρίσκονται στο παρεκκλήσι του Αγίου Ιωσήφ στο Τολέδο κ.ά.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΕΞ ΜΥΛΩΝΑ – ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ: Την πιο σύγχρονη εκδοχή, την επίδραση στους Ελληνες καλλιτέχνες, αλλά και την κοινωνία θα τη βρούμε στην «Γκρεκομάνια», που ετοιμάζει ο Ντένης Ζαχαρόπουλος. Η έκθεση παρουσιάζει από τη μια σχέδια του Γκίκα ή του Κόντογλου που αναφέρονται στον Γκρέκο, έργα χαρακτών, βιογραφίες από τον Νίκο Καζαντζάκη, τον Παντελή Πρεβελάκη, αντίγραφα ζωγράφων, αλλά και γράμματα ανθρώπων που ζητούν να αγοράσουν έργα του, όταν τον ανακαλύπτουν οι διανοούμενοι μετά τον 19ο αιώνα, ακόμα και γελοιογραφίες γύρω από το θέμα κ.ά. Εχουμε από τη μια την καλλιτεχνική έκφραση κι από την άλλη μια κοινωνία που τον ανακαλύπτει και θέλει να τον κάνει δικό της.

«Οι θεωρητικοί της τέχνης θεωρούν τον Θεοτοκόπουλο ιδιαίτερη περίπτωση, όπως είναι ο Βαν Γκογκ. Δεν είναι ούτε Ελληνας ούτε Ιταλός ούτε Ισπανός. Αλλά ένας άνθρωπος που κάνει του κεφαλιού του. Από την εποχή του Ζαχαρία Παπαντωνίου, το βενιζελικό κίνημα εκφράζεται θετικά προς τον καλλιτέχνη, που μπορεί να είναι ανατολικός και δυτικός. Μας επιτρέπει να κρατήσουμε τη συνέχεια με τη βυζαντινή τέχνη και να έχουμε έναν Ελληνα καλλιτέχνη που επηρεάζει τη μεγάλη ιστορία της δυτικής τέχνης», μας λέει ο Ντένης Ζαχαρόπουλος, που ετοιμάζεται να μας εκπλήξει.

* Ολες οι εκδηλώσεις έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα ΕΣΠΑ από τη γενική γραμματέα του ΥΠΠΟΑ, Λίνα Μενδώνη, πρόεδρο της Οργανωτικής Επιτροπής του υπουργείου.

Εφημερίδα των Συντακτών

 http://tvxs.gr/news/paideia/el-gkreko-oyte-ellinas-oyte-ispa.