ΚΟΥΜΠΕΔΕΣ... ΤΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΤΩΝ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΩΝ

Όλοι μας σχεδόν καθημερινά, πηγαινοερχόμενοι από και προς το Ηράκλειο, περνάμε έξω από τους γνωστούς μας «Κουμπέδες», ένα πολύ ενδιαφέρον κτίσμα με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική. Πόσοι αλήθεια από εμάς γνωρίζουν την ιστορία του, πότε χτίστηκε και σε τι χρησίμευε τα παλαιότερα χρόνια;

Αναμφισβήτητα οι «Κουμπέδες» βρίσκονται σε μια περιοχή στρατηγικής σημασίας καθώς στα ενετικά και οθωμανικά χρόνια αποτελούσε κομβικό σημείο κίνησης από τον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη και της Δυτικής Κρήτης προς το Χάνδακα (Ηράκλειο) και αντίστροφα. Η μορφή του μνημείου παραπέμπει στην Οθωμανική αρχιτεκτονική. Φαίνεται να χτίστηκε πριν από περίπου 350 χρόνια καθώς οι Τούρκοι είχαν στρατοπεδεύσει στην περιοχή από το Δεκέμβριο του 1646 πολιορκώντας την πόλη του Χάνδακα (Ηράκλειο) την οποία τελικά κατέλαβαν το 1669.

Κύριο χαρακτηριστικό του αποτελούν οι δυο «κουμπέδες» (από την τούρκικη λέξη kubbe = τρούλος). Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπί στα 1670 το ονομάζει «Σερβιλί» δηλαδή «καφενείο των κυπαρισσιών» (από την επίσης τούρκικη λέξη selvi ή servi που σημαίνει «κυπαρίσσι») επειδή η περιοχή ήταν κατάφυτη από κυπαρίσσια. «Σερβιλί» ονομαζόταν και ολόκληρη η περιοχή, ονομασία που ακούγεται ακόμα και σήμερα. Ο Robert Pashley, άγγλος περιηγητής ο οποίος περιηγήθηκε στην Κρήτη την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1834, το αναφέρει ως «ερειπωμένο χάνι που κάποτε πρόσφερε καλό κατάλυμα» ενώ ο Άγγλος ναύαρχος Τ.Α.Β. Spratt, που έφτασε στην Κρήτη το 1851, το επισκέπτεται και παρατηρεί τις συκιές που είναι φυτεμένες δίπλα στο καφενείο.

Το κτήριο χρησίμευε ως χάνι. Ήταν δηλαδή ένας τύπος ξενώνα και φιλοξενούσε τους ταξιδιώτες οι οποίοι δεν προλάβαιναν να μπουν στο Μεγάλο Κάστρο (Ηράκλειο) μέχρι τη δύση του ήλιου. Ως τις αρχές του 20ού αι. οι μεγάλες καστρόπορτες του Ηρακλείου (της Χανιόπορτας, της Καινούριας Πόρτας και του Αγ. Γεωργίου στην πλατ. Ελευθερίας) έκλειναν με τη δύση του ήλιου και άνοιγαν το πρωί. Οι «στρατολάτες» που δεν πρόφταναν να μπουν στην πόλη διανυκτέρευαν σε τέτοιου τύπου χάνια. Παρόμοιο κτίσμα είναι και του «Κορώνη ο Μαγαράς» που βρίσκεται στις παρυφές του Ηρακλείου στο τέρμα περίπου της λεωφόρου Ανδρ. Παπανδρέου. Στα καταλύματα αυτά οι ταξιδιώτες ήταν προστατευμένοι από τη βροχή και το κρύο του χειμώνα ενώ γύρω στους τοίχους υπήρχαν κτισμένα πεζούλια όπου μπορούσαν να καθίσουν ή και να κοιμηθούν ώσπου να ξημερώσει και να πάρουν ξανά το δρόμο για το Μεγάλο Κάστρο. Απαραιτήτως έπρεπε να διαθέτουν βρύση με τρεχούμενο νερό για να ποτίζονται τα ζώα των ταξιδιωτών.

Οι «Κουμπέδες» έχουν προσανατολισμό βορρά-νότου με συνολικό πλάτος 6μ. και μήκος 11,70μ. Αποτελούνται από δυο ισομερείς τετράγωνους χώρους με δυο θόλους διαμέτρου 5μ. ο καθένας. Στη βορεινή πλευρά του κτηρίου έχουν χτιστεί δυο νεώτεροι χώροι με παραδοσιακή μορφή και νεώτερες επεμβάσεις. Το συνολικό εμβαδόν που καταλαμβάνουν τα κτήρια και οι χώροι γύρω από αυτά είναι 151, 72 τμ.

Μέχρι πριν μερικά χρόνια χρησίμευε ως στάνη για τα πρόβατα που διατηρούσε στην περιοχή κάποιος ιδιώτης. Σήμερα το συγκρότημα έχει αναστηλωθεί και έως πολύ πρόσφατα λειτουργούσε ως καφενείο και μεζεδοπωλείο.