ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

Οι έρευνες έχουν ξεκινήσει από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 από τους Βρετανούς και σήμερα συνεχίζονται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης που φιλοδοξεί να φέρει στο φως την αρχαία πόλη Ελεύθερνα. Ο χώρος είχε συνεχή κατοίκηση από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τη παλαιοχριστιανική εποχή.

Τα σημαντικότερα ευρήματα έχουν εντοπισθεί σε τρεις θέσεις ενός λόφου : Στην θέση Ορθή Πέτρα στη δυτική πλευρά του λόφου, στη θέση Πυργί στο κέντρο του λόφου και στη θέση Κατσίβελος στην ανατολική πλευρά του λόφου. Επίσης σημαντικά ευρήματα έχουν αποκαλυφθεί στην περιοχή Νησί κοντά στο χωριό της Ελεύθερνας και περιλαμβάνουν υπολείμματα οικισμού της Ελληνιστικής περιόδου.

Στην Ορθή πέτρα έχει έρθει στο φως νεκρόπολη των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων καθώς και ελληνιστικά και ρωμαϊκά κτίρια. Στη θέση Πυργί έχουν αποκαλυφθεί τμήματα κτιρίων των ρωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων.Τέλος στη περιοχή που βρίσκεται το χωριό “Αρχαία Ελεύθερνα” έχει Ανασκαφεί μέρος του οικισμού σε όλες τις χρονολογικές φάσεις από τα προϊστορικά ως το παλαιοχριστιανικά χρόνια.

Υστερομινωϊκό Νεκροταφείο Αρμένων

Το Υστερομινωϊκό Νεκροταφείο των Αρμένων βρίσκεται σε απόσταση 10 χιλιομέτρων νότια της πόλης του Ρεθύμνου σε κοντινή απόσταση από το ομώνυμο χωριό. Η ανακάλυψη του νεκροταφείου έγινε το 1969 και οι ανασκαφές του συνεχίζονται μέχρι σήμερα και έχουν ανακαλυφθεί πάνω από 220 τάφοι.

Οι περισσότεροι τάφοι είναι θαλαμωτοί που έχουν λαξευτεί στον μαλακό βράχο με προσανατολισμό ανατολή-δύση και έχουν λαξευτό επίσης στο μαλακό βράχο στενό διάδρομο που οδηγεί στον θάλαμο. Ένα σημαντικό στοιχείο της ανακάλυψης ήταν το ότι οι περισσότεροι από τους τάφους βρέθηκαν ασύλητοι και φυσικά περιείχαν πάρα πολλά και πλούσια ευρήματα. Κεραμικά αγγεία, ειδώλια, χάλκινα όπλα, ωραία κοσμήματα, πολλά εργαλεία κλπ.

Μάλλον βρισκόμαστε σε περίπτωση οικογενειακών τάφων με περισσότερους του ενός νεκρούς τοποθετημένους ή στο δάπεδο ή μέσα σε πήλινες λάρνακες, οι οποίες εντυπωσιάζουν με τον ωραιότατο και πλούσιο διάκοσμό τους με θέματα από τη φύση και τις θρησκευτικές τελετές.

Μοναστηράκι

Στην κοιλάδα του Αμαρίου και σε απόσταση 38 χιλιόμετρα από τη πόλη του Ρεθύμνου βρίσκεται το χωριό Μοναστηράκι όπου έχει αποκαλυφθεί κτιριακό συγκρότημα που θα πρέπει να οικοδομήθηκε γύρω στο 2000 π.Χ και να καταστράφηκε από βίαια καταστροφή, σεισμό ή πυρκαγιά γύρω στο 1700 π.Χ.

Το κτιριακό αυτό συγκρότημα που περιλαμβάνει αποθήκες, χώρους λατρείας και δύο χώρους αρχείου με πληθώρα πήλινων σφραγισμάτων, πιστεύεται ότι έχει ανακτορικό χαρακτήρα.Την ανασκαφική έρευνα ξεκίνησε το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και συνεχίζει από το 1980 το Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Λάππα

Στο χωριό της Αργυρούπολης και στα περίχωρα του χωριού έχουν αποκαλυφθεί τμήματα της αρχαίας Λάππας τα οποία χρονολογούνται από τη Γεωμετρική έως και τη Ρωμαϊκή εποχή.Τα περισσότερα ωστόσο ευρήματα χρονολογούνται στα ελληνιστικά και πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια, γεγονός που μαρτυρεί εκτενέστερη ακμή της περιοχής στις συγκεκριμένες χρονικές περιόδους.

Είναι άλλωστε γνωστό ότι η Λάππα ήταν μία από τις σημαντικότερες πόλεις της δυτικής Κρήτης που άκμασε κατά την ρωμαϊκή εποχή. Καταστράφηκε από το Μέτελλο το 68 π.Χ. αλλά μετά το 31π.Χ. ξαναχτίστηκε νέα λαμπρότερη πόλη η οποία μάλιστα διέθετε θέρμες και δικό της νόμισμα.

Τα τελευταία χρόνια έχει αποκαλυφθεί εκτεταμένο νεκροταφείο ρωμαϊκών χρόνων στη θέση «Πέντε Παρθένες». Τα πλούσια ευρήματα των ανασκαφών αλλά και εκείνα που είχαν περισυλλεγεί πριν ξεκινήσουν οι συστηματικές ανασκαφές, ανάμεσα στα οποία δύο μαρμάρινα αγάλματα και ένα χάλκινο αγαλματίδιο, εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ρεθύμνου.

Αξός

Κοντά στο σημερινό χωριό Αξός υπήρχε η αρχαία πόλη Όαξος που ήταν από τις σπουδαιότερες πόλεις της αρχαίας Κρήτης. Άκμασε για μεγάλο διάστημα από την Υστερομινωική εποχή, έως τους Ύστερους Ρωμαϊκούς χρόνους.Οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν φέρει στο φως της ημέρας σημαντικά ερείπια της αρχαίας πόλης, όπως ο Ναός της Αφροδίτης, πολλοί τάφοι, το Πρυτανείο και ερείπια από πολλά άλλα κτίρια, όπως και μικρά τμήματα του εντυπωσιακού αρχαίου αμυντικού τοίχους της ακρόπολης ψηλά στη κορυφή του λόφου.

Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν από τους Ιταλούς στα τέλη του 19ου αιώνα που βρήκαν πάρα πολλά και σημαντικά αγγεία, όστρακα, επιγραφές, ειδώλια (η θεά της Γονιμότητας) και άλλα πολλά αντικείμενα, μεταξύ των οποίων και πολλά νομίσματα πολλών ειδών.

Αποδούλου

Στα περίχωρα του χωριού Αποδούλου που βρίσκεται 54 χλμ από το Ρέθυμνο έχουν αποκαλυφθεί τα κατάλοιπα παλαιανακτορικού κέντρου.Στον αρχαιολογικό χώρο Αποδούλου, που θα πρέπει να ήταν εξαιρετικής σημασίας κατά την αρχαιότητα μια και έλεγχε το πέρασμα προς την πεδιάδα της Μεσαράς, έχουν αποκαλυφθεί τρία κτιριακά συγκροτήματα καθώς και θολωτοί τάφοι ένας από τους οποίους διέθετε δρόμο μήκους 7 μ. και στο εσωτερικό του βρέθηκαν τρεις σαρκοφάγοι.

Σταυρωμένος

Στη περιοχή του Σταυρωμένου και στα περίχωρα του εκτείνεται ένας πολύ σημαντικός αρχαιολογικός χώρος με πολλές ανακαλύψεις όπως την εξαίρετη μαρμάρινη επιτύμβια στήλη του 5ου αι.π.Χ. με ανάγλυφη παράσταση νεαρού κυνηγού.

Aπό το 1990 έως σήμερα διενεργούνται συστηματικές και σωστικές ανασκαφές από την ΚΕ' Εφορεία ΠροΙστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, οι οποίες φέρνουν στο φως εκτεταμένα οικοδομικά συγκροτήματα με οικιστικό και εργαστηριακό χαρακτήρα.Η μεγαλύτερη πυκνότητα των κτιρίων εντοπίζεται στους δύο λόφους Τσικουριανά και Κακαβέλλα, ακριβώς στα νότια του Σταυρωμένου.

Ιδαίον Άντρον

Στο οροπέδιο της Νίδας, σε υψόμετρο 1538 μ. βρίσκεται η «Σπηλιάρα της Βοσκοπούλας», το σπήλαιο όπου κατά τη μυθολογία μεγάλωσε, ή και γεννήθηκε, ο πατέρας των Θεών, ο Δίας.

Για την ακρίβεια η Ρέα έκρυψε στο σπήλαιο αυτό το νεογέννητο μωρό της για να το γλιτώσει από τη μανία του Κρόνου να καταβροχθίζει τα παιδιά του, επειδή φοβόταν ότι κάποιο απ΄ αυτά θα του έπαιρνε την εξουσία. Κρυμμένος στην σπηλιά ο Δίας μεγάλωνε με το γάλα της κατσίκας Αμάλθειας ενώ όταν έκλαιγε οι Κουρήτες κάλυπταν τις φωνές του χτυπώντας δυνατά τις χάλκινες ασπίδες τους.

Συνδεδεμένο λοιπόν το Ιδαίο Άντρο με το μύθο αυτό απέκτησε μεγάλη φήμη κατά την αρχαιότητα και αποτέλεσε λατρευτικό κέντρο με διαχρονική αξία από τα μινωικά χρόνια έως και τα ύστερα ρωμαϊκά.

Από την πληθώρα των αρχαιολογικών ευρημάτων που έχουν έρθει στο φως ξεχωρίζουν οι χάλκινες ασπίδες με ανάγλυφες παραστάσεις ιδαίου ρυθμού, οι σφραγιδόλιθοι, τα ελεφαντοστέινα αντικείμενα και τα χρυσά κοσμήματα, ενώ εντυπωσιάζει η πληθώρα της κεραμικής, των ειδωλίων, των εργαλείων και των μετάλλινων αντικειμένων.

Ενετικό φρούριο Φορτέτζα

Το Φρούριο της Φορτέτζας είναι ένα οχυρό της δεκαετίας του 1570, που κατασκευάστηκε από τους Ενετούς για να προστατεύσει το Ρέθυμνο και την περιοχή από την μεγάλη Τουρκική απειλή. Έχει σχήμα αστεριού με έξι συνολικά προμαχώνες και τρεις πύλες. Στο κέντρο του υπήρχε ο ναός του Σάν Νικολό που αργότερα μετατράπηκε από τους Τούρκους σε Τζαμί.

Υπήρχαν πολλά οικήματα, η κατοικία του Διοικητή, στρατώνες, αποθήκες, δεξαμενή νερού και πολλές κατοικίες που οι περισσότερες καταστράφηκαν τα κατοπινά χρόνια. Ωστόσο, παρά τα αρχικά σχέδια των Ενετών, ποτέ δεν έγινε δυνατό να μεταφερθεί στο εσωτερικό του οχυρού το σύνολο της πόλης του Ρεθύμνου.

Τα βασικότερα κτίρια που περιλαμβάνονται στο εσωτερικό του φρουρίου είναι:

η αποθήκη του πυροβολικού, όπου φυλασσόταν τα κανόνια και ο οπλισμός, η κατοικία των Συμβούλων όπου διέμενε ο ένας από τους δύο βενετούς Συμβούλους της πόλης, η κατοικία του Ρέκτορα, ένα πολυτελές και μεγαλόπρεπο κτίριο στην κεντρική πλατεία του φρουρίου, όπου διέμενε ο Ρέκτορας.