Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΦΟΙΝΙΚΑΣ... ΤΟΥ ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΥ

O Κρητικός Φοίνικας ή Φοίνικας του Θεόφραστου (Phoenix theophrastii)[1] είναι ένας μικρός φοίνικας, ενδημικός στην ανατολική περιοχή της Μεσογείου, με πολύ περιορισμένη εξάπλωση σε λίγες περιοχές της Κρήτης, με μεμονωμένα άτομα σε 5 σημεία στην Αμοργό και σε 1-2 σημεία στην Ανάφη στη νότια Ελλάδα, και στις χερσονήσους Datca και Bodrum απέναντι από την Κω της επαρχίας Mugla στη νοτιοδυτική Τουρκία. Πρόσφατα ανακαλύφθηκαν 8 μέλη του είδους στην περιοχή της Αρχαίας Επιδαύρου. Το μόνο μεγάλο δάσος φοίνικα της Ευρώπης αποτελείται από το Φοίνικα του Θεόφραστου, στο Βάι, μια παραλία στο νομό Λασιθίου στην ανατολική Κρήτη στο δήμο Σητείας.

Το φοινικόδασος του Αγίου Νικήτα που υπάρχει στο νότιο μέρος του Νομού Ηρακλείου είναι μακρόστενο και φύεται στα ανατολικά Αστερούσια Όρη σε κάπως αρκετή απόσταση απ' τη θάλασσα (το μόνο στην Κρήτη). Στην παραλία Πρέβελης ένα άλλο γνωστό παραποτάμιο φοινικόδασος στη νότια ακτή του Νομού Ρεθύμνης και στον ίδιο νομό δυτικότερα κοντά στον παράλιο οικισμό Πλακιάς φύονται λίγα άτομα δίπλα σε ένα ποτάμι στην παραλία Σούδα. Ο φοίνικας φτάνει τα 15 μ ύψος, συνήθως με πολλούς λεπτούς κορμούς.

Τα φύλλα είναι πτεροειδή, με μάκρος 2-3 μ, με τα πολυάριθμα, άκαμπτα, γκριζο-πράσινα, γραμμικά φυλλάρια 15-50 εκατ. μήκος σε κάθε πλευρά του κεντρικού μίσχου.
Ο καρπός είναι ωοειδής, κιτρινο-καφέ δρύπη, με 1,5 εκατ. μάκρος και 1 εκατ. σε διάμετρο, και περιέχει ένα μόνο μεγάλο σπόρο. Ως φοίνικας θυμίζει περισσότερο
τον Phoenix dactylifera τη γνωστή μας χουρμαδιά που φύεται στις ερήμους Σαχάρα και της Αραβίας, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις θυμίζει και τον Phoenix canariensis με πιο ασημοπράσινο χρώμα φυλλώματος, για αυτό και υποστηρίζεται πως ο φοίνικας του Θεοφράστου είναι ο αρχαίος πρόγονος και των δυο αυτών ειδών, ο οποίος είναι μικρότερος σε διαστάσεις (τα 10-15 μέτρα μόνο φτάνουν τα ενήλικα φυτά) και η σάρκα του καρπού του (του "χουρμά") δεν αξίζει να φαγωθεί επειδή είναι πάρα πολύ λεπτή και ινώδης και έχει μια στυφή γεύση, αν και μερικές φορές οι καρποί του τρώγονται από τους ντόπιους.

ΒΑΙ

Να σημειωθεί πως, ότι συμβαίνει με την χουρμαδιά, από περιοχή σε περιοχή έχει παρατηρηθεί και στον φοίνικα του Θεόφραστου, δηλαδή διαφορά ποικιλίας ανάμεσα στους καρπούς, όσον αφορά τη χημική διαδικασία ωρίμανσης τους και το σχήμα. Για παράδειγμα στην Επίδαυρο ο φοίνικας του Θεόφραστου κάνει πιο μακρόστενους καρπούς και όταν βρίσκονται σε κατάσταση ακόμα άγουρη ή ημι-άγουρη, ο πυρήνας (κουκούτσι) υφίσταται, αλλά όχι σε όλα τα στάδια ωρίμανσης (όπως συμβαίνει στην χουρμαδιά), ο οποίος στην πρώτη περίπτωση βρίσκεται εξολοκλήρου σε άγουρη, υγρή κατάσταση και όχι στερεή, σε αντίθεση όμως με τους πιο ωοειδείς καρπούς από την Πρέβελη και γενικότερα την Κρήτη όπου ακόμα και άγουρη πρασινωπού χρώματος να είναι η σάρκα του καρπού, ο πυρήνας μέσα βρίσκεται σε στερεή κατάσταση, ακόμα κι αν εμφανισιακά έχει ένα λευκότερο "άγουρο" χρώμα, καθώς στην μετέπειτα σπορά του παρατηρείται πως ένα 80% μιας ποσότητας, έχει απόδοση ριζοβολίας. Επίσης, μόνο στην ίδια την Κρήτη έχει παρατηρηθεί μικρή διαφορά ιδιοτήτων ανάμεσα σε σπόρους που προέρχονται από την Πρέβελη και το Βάι αντίστοιχα.