Το θρησκευτικό αίσθημα των κατοίκων του Χάνδακα ήταν ανέκαθεν πολύ ανεπτυγμένο αλλά την περίοδο της Βενετοκρατίας ήταν ακόμη περισσότερο.Οι ενετοκρατούμενοι Κρητικοί αντιστάθηκαν στις προσπάθειες των Καθολικών να τους προσηλυτίσουν στο δόγμα τους. Η Ορθόδοξη θρησκεία έπαιξε σπουδαίο ρόλο στη διατήρηση της εθνικής συνοχής και συνείδησης των κατοίκων. Γι' αυτό την περίοδο εκείνη χτίστηκαν πάρα πολλοί ναοί.
Υπήρχαν μέσα στον περίβολο των τειχών 113 ορθόδοξες εκκλησίες ενώ καθολικές ήταν μόνο 16. Ίσως δεν υπάρχει άλλη πόλη της εποχής εκείνης, με ανάλογο πληθυσμό, που να έχει τόσους ναούς. Ελάχιστες από τις εκκλησίες αυτής της περιόδου σώζονται σήμερα σε ικανοποιητική κατάσταση ή σχεδόν ολόκληρες. Πολλές σώζονται τμηματικά μέσα σε σύγχρονες κατασκευές. Άλλες είχαν υποστεί ζημιές από τους σεισμούς που είχαν πλήξει την πόλη
αλλά και από την εικοσιπεντάχρονη πολιορκία του Χάνδακα. Όλες σχεδόν, κατά την Τουρκοκρατία, μετατράπηκαν σε τζαμιά τεκέδες ή χαμάμ ενώ με την απελευθέρωση πουλήθηκαν ως ανταλλάξιμα οικόπεδα σε ιδιώτες και χάθηκαν τα ίχνη τους. Ως εκκλησίες παρέμειναν μονάχα αυτές που υπαγόταν σε διάφορες ενορίες της πόλης και λειτούργησαν ξανά.
Οι σπουδαιότερες εκκλησίες της περιόδου εκείνης ήταν:
Βασιλική του Αγίου Μάρκου.
Κυρία των Αγγέλων .
Άγιος Ονούφριος .
Άγιος Ιωάννης Βαπτιστής .
Αγία Αναστασία .
Άγιος Ιωάννης και Νικόλαος
των Μαρτζέρων .
Αγία Μαρίνα Κάστρου .
Κερά Ψυχοσώστρα .
Άγιος Δημήτριος Μαραγκών .
Άγιος Ιωάννης Γέρακας .
Παναγία Φόρου ή Μαντονίνα.
Άγιος Γεώργιος ο Δοριανός.
Άγιος Ρόκκος .
Τριμάρτυρη.
Αγία Παρασκευή .
Ναός Σίμωνος και Ανδρέου των Αποστόλων.
ΤΡΙΜΑΡΤΥΡΗ
Μια από τις πιο σημαντικές εκκλησίες του Χάνδακα. Σε τουρκικά έγγραφα αναφέρεται Κερά Μαγμένη ή Κερά Ματρομύτη ή Κερά Μεγάλη βρισκόταν στην αρχή της σημερινής οδού 1866 και ήταν τρίκλιτη βασιλική. Το χτίσιμό της ολοκληρώθηκε στα τέλη του 1583, μετά την άλωση του Χάνδακα από τους Τούρκους στα 1669 δωρήθηκε από το Σουλτάνο στον Αγά των Γενιτσά-ρων Απτουρραχμάν, ο οποίος τη μετέτρεψε σε τζαμί. Το τέμενος αυτό αποκαλούνταν από το όνομα του ιδιοκτήτη του, Αγά Τζαμί ή Άπτι Αγά Τζαμί. Σώζεται μάλιστα το αφιερωτήριο του Αγά, με το οποίο μετέτρεψε την εκκλησία της Τριμάρτυρης σε τέμενος με
το όνομά του. Σε ορισμένα έγγραφα και χάρτες η εκκλησία αναφέρεται ως Ναός των Τριών Μαρτύρων. Ενα σημαντικό έγγραφο της 2ης Ιουλίου 1578 κάνει έμμεση αναφορά στην ανέγερση του ναού της Κερά Τριμάρτυρης.
ΝΑΟΣ ΣΙΜΩΝΟΣ ΚΑΙ ΑΝΔΡΕΟΥ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ
Βρισκόταν στη Via dello Spedale, τη σημερινή οδό 1821, κοντά στον Άγιο Ιωάννη το Βαπτιστή. Σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση και έχει κριθεί διατηρητέο μνημείο από τις 18-3-1947.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΦΟΡΟΥ ή ΜΑΝΤΟΝΙΝΑ
Βρισκόταν στη θέση του σημερινού ξενοδοχείου El Greco στην αρχή της οδού 1821. Ονομαζόταν αλλιώς Madonina, Santa Maria dei Miracoli (θαυματουργή) ή Παναγία η Αραστάς (Δίοδος) και Παναγία της Πλατείας. Η κατασκευή της ανάγεται στη β΄ βυζαντινή περίοδο.
Μαρτυρίες γι' αυτήν την εκκλησία υπάρχουν από το 1482. Ο ναός είχε τη μορφή της Βασιλικής με ξύλινη στέγη. Αργότερα τροποποιήθηκε. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας μετατράπηκε σε τζαμί με το όνομα Ραϊσούχ Κουτάμπ Χαζή Χουσεΐν Εφέντη. Είχε χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο με το διάταγμα της 18-3-1947. Αποχαρακτηρίστηκε όμως στις 25-8-1961 λόγω ερειπώδους κατάστασης στην οποία βρισκόταν και κατεδαφίστηκε το 1963.
ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΓΕΡΑΚΑΣ
Xτίστηκε πριν από το 1280 μ.Χ. Βρισκόταν στη συνοικία της Αγίας Τριάδας. Ένας φαρδύς καλοχτισμένος τοίχος που σώζεται σε ύψος όχι μεγαλύτερο από 60 εκ. μερικές πέτρες σκόρπιες κι ένας ολόκληρος τοίχος, ο οποίος στην εσωτερική του πλευρά έχει ένα παράθυρο, αποτελούν τα μοναδικά απομεινάρια της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη του Γέρακα.
Πριν από μερικά χρόνια, η εκκλησία σωζόταν ολόκληρη.
Κατεδαφίστηκε το 1995 με την επίγνωση, ότι πρόκειται για ένα στορικό ναό του Χάνδακα.
ΚΥΡΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ
Πολλές από τις ξεχασμένες ή χαμένες εκκλησίες του Χάνδακα σώζονται σήμερα τμηματικά είτε μέσα σε σύγχρονα οικοδομήματα, είτε ως χαλάσματα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα
είναι η Κυρία των Αγγέλων ο σημαντικότερος ορθόδοξος ναός της πόλης την περίοδο της Βενετοκρατίας. Ήταν έδρα του Πρωτόπαπα των Ορθοδόξων. Χτίστηκε το 13ο αιώνα στην αρχή της Πλατιάς Στράτας. Tην περίοδο της Τουρκοκρατίας ο ναός μετατράπηκε σε καφενείο. Ηταν δίκλιτος με κατεστραμένο το νότιο κλίτος. Σήμερα σώζεται το βόρειο κλίτος πλάτους 3,20 μ. μέσα στα καταστήματα που βρίσκονται στην αρχή της Λεωφ. Καλοκαιρινού.
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΙ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΩΝ ΜΑΡΤΖΕΡΩΝ
Βρισκόταν στην οδό 1866 στην κεντρική αγορά. Ήταν ορθόδοξη εκκλησία, γνωστή ως Αγιος Ιωάννης των Μαρτζέρων δηλ, των εμπόρων και ανήκε στην ομώνυμη συντεχνία που βρισκόταν στην οδό 1866. Χτίστηκε το 13ο αιώνα. Είχε κυρηχθεί διατηρητέο μνημείο στις 18-3-1947 για να αποχαρακτηριστεί το 1965 με το δικαιολογητικό ότι δε διατηρούνται παρά ελάχιστα από τα ερείπιά τους.
ΚΕΡΑ ΨΥΧΟΣΩΣΤΡΑ
Ήταν ορθόδοξη εκκλησία και βρισκόταν στη σημερινή πλατεία Δασκαλογιάννη.
Στα έγγραφα αναφέρεται ως Chera Psigosostra ή Chera Pedihosostra. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας μετατράπηκε σε τέμενος ή προσευχητήριο από τον Ali Aga αρχιπυροβολητή κατά την άλωση της πόλης και ονομάστηκε τέμενος του Torcu Basi. Το τέμενος αυτό ανήκε στους αυτοκρατορικούς γενίτσαρους του Μεγάλου Κάστρου που έμεναν στο Στρατώνα του Αγίου Γεωργίου.
ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο ΒΕΝΕΤΙΚΟΣ
Άγιoς Γεώργιος ο Βενέτικος βρισκόταν κοντά στο ενετικό λιμάνι στην περιοχή που ήταν γνωστή ως βαρελάδικα, ανάμεσα στο ναό του Αγίου Δημητρίου και το λιμάνι. Ο Ναός στέγασε για πολλά χρόνια αποθήκη για βαρέλια. Σήμερα ο Ναός έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο, είναι χωρίς σκεπή, ερειπωμένος και έχει δεχτεί πολλές επεμβάσεις, στην αρχιτεκτονική του μορφή.
ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ
Χτίστηκε το 1239 στην ανατολική πλευρά τ ης Πλατείας Δημητριακών, σημερινή Πλατεία Ελ.Βενιζέλου. Ήταν τρίκλιτη, ξυλόστεγη βασιλική με το μεσαίο κλίτος ψηλότερο από τα άλλα.
Αποτελούσε την επίσημη Δουκική Εκκλησία του Χάνδακα. Στο νοτιοδυτικό άκρο υπήρχε ψηλό καμπαναριό με ρολόι. Στον Άγιο Μάρκο εκκλησιάζονταν και θάβονταν οι Δούκες που πέθαιναν στο Χάνδακα, όπως οι Δούκες Μαρίνο Μοροζίνι, Μαρίνο Γκραντένγκο και Μάρκο Κόρνερ. Tο αρχικό οικοδόμημα καταστράφηκε με το μεγάλο σεισμό του 1303 και ανοικοδομήθηκε.
Το 1508 έπαθε πάλι μεγάλες ζημιές από το σεισμό και επισκευάστηκε ξανά. Μετά την κατάκτηση του Χάνδακα από τους Τούρκους, κατεδάφισαν το καμπαναριό και στη θέση του έφτιαξαν μιναρέ, που έπεσε με το σεισμό του 1767.
Οι Τούρκοι κατέστρεψαν τις τοιχογραφίες του ναού. Μέχρι το 1915 ήταν τζαμί. Με την ανταλλαγή πληθυσμών το πήρε η Εθνική Τράπεζα και μετά παραχωρήθηκε στο Δήμο για να χτιστεί στη θέση του Δημοτικό Θέατρο.
Τελικά το 1956 ύστερα από σύμβαση του Δήμου και της Εταιρείας Κρητικών Ιστορικών Μελετών, το μνημείο, με τη βοήθεια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αποκαταστάθηκε στην αρχική του μορφή, με σκοπό να χρησιμοποιείται ως αίθουσα διαλέξεων, τελετών, εκθέσεων και για παρόμοιες πνευματικές εκδηλώσεις. Σήμερα χρησιμοποιείται ως Δημοτική Πινακοθήκη.
ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο ΔΟΡΙΑΝΟΣ
Είναι γνωστή σήμερα ως αρμένικη εκκλησία του Ηρακλείου. Ονομάζεται εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Δοριανού ή Αγίου Γεωργίου Μασουρίνι. Χρονολογείται πριν το 1320 και αποτελούσε ναό της Β΄ Βυζαντινής περιόδου (961 - 1204)
Από το 1363 λειτουργούσε και ήταν γνωστή ως η αρμένικη εκκλησία του Χάνδακα. Λένε ότι ο ναός χτίστηκε από Αρμένιους στρατιώτες που συμμετείχαν στην εκστρατεία απελευθέρωσης της Κρήτης ακολουθώντας το Νικηφόρο Φωκά ή από Αρμένιους που είχαν εγκατασταθεί στο Χάνδακα στα τ έλη του 10ου αιώνα.Μετά την άλωση του Χάνδακα από τους Τούρκους, ο ναός αγοράστηκε από τον Αρμένη μεγαλέμπορο Habro και παραχωρήθηκε στην κοινότητα τ ων μέχρι σήμερα. Είναι αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη το Βαπτιστή.
ΑΓΙΟΣ ΡΟΚΚΟΣ
Η εκκλησία βρισκόταν στη θέση της σημερινής Ιονικής και Λαϊκής Τράπεζας στην σημερινή οδό Μαρτύρων 25ης Αυγούστου. Χτίστηκε το 1595 προς τιμήν του Αγίου Ρόκκου ο οποίος ήταν Γάλλος ευγενής και έζησε το 1295-1327. Έγινε γνωστός για τις φιλανθρωπικές του δραστηριότητες και την αυταπάρνηση που έδειξε, βοηθώντας τους αρρώστους από πανούκλα στην Ιταλία που είχε βρεθεί ως προσκυνητής. Για τους λόγους αυτούς η εκκλησία τον ανακήρυξε Άγιο, αντίστοιχο στις θαυματουργικές ικανότητες με τ ον Άγιο Χ αράλαμπο της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο ναός είχε οκταγωνική μορφή με τρούλο. Χτίστηκε από ελεημοσύ-
νες των πιστών, προς τιμή του Αγίου μετά τη λήξη της φοβερής πανούκλας που μάστιζε το Χάνδακα, ανάμεσα στα 1592-1594. Με την άλωση του Χάνδακα από τους Τούρκους μετατράπηκε σε λουτρό από τον Δεφτερδάρ Αχμέτ Πασά, ενώ αργότερα έγινε μακαρονοποιείο. Ο ναός καταστράφηκε από φωτιά κατά τη φοβερή σφαγή της 25ης Αυγούστου 1898.
Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης το 1913 κατεδαφίστηκε και στη θέση του χτίστηκε η Ιονική Τράπεζα. Σήμερα στεγάζει την τράπεζα ΑLPHA BANK.
ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Βρισκόταν πάνω στη σημερινή οδό Νικολάου Πλαστήρα, βόρεια της Παναγίας της Φανερωμένης. Σώζεται ένα τμήμα τόξου και ένα μικρό κομμάτι τοίχου. Από τους περαστικούς ελάχιστοι γνωρίζουν ότι πρόκειται για την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο ναός έγινε τεϊοποιείο. Αργότερα ερειπώθηκε.
ΑΓΙΟΣ ΟΝΟΥΦΡΙΟΣ
Βρισκόταν στην συμβολή των οδών1866 και Τσικριτζή γνωστή ως Λαδάδικα. Ηταν ορθόδοξη εκκλησία που χτίστηκε το 15ο αιώνα. Δεν γνωρίζουμε τη χρήση του στην Τουρκοκρατία καθώς δεν υπάρχουν σχετικές πληροφορίες. Σήμερα ο ναός σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση αλλά είναι εγκλωβισμένος ανάμεσα στα σύγχρονα κτίσματα. Ο μόνος τρόπος για να τον δει κανείς, είναι από την ταράτσα κάποιου ψηλού γειτονικού κτιρίου, όπου διακρίνεται και ο εντυπωσιακός τρούλος του.
ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΒΑΠΤΙΣΤΗΣ
Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή σώζεται σχεδόν ακέραιος στη συμβολή των οδών Καρτερού και 1821, που σήμερα στεγάζει καταστήματα. Η εκκλησία αναφέρεται και από το Gerola, ο οποίος έκανε την κάτοψή της. Ηταν λατινική εκκλησία του Τάγματος των Φραγκισκανών στην οποία τάφηκαν οι Δούκες Petro Badoer και Petro Emiliani.
Οι Τούρκοι τη μετέτρεψαν σε τ ζαμί του Μαχμούτ Αγά (ή Σεϊτάν Ογλού).Ο ναός ήταν δίκλιτος. Ο ναός μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους έγινε κι αυτός ανταλλάξιμος και πουλήθηκε. Τη δεκαετία του 1930 στέγασε τον πρώτο βουβό κινηματογράφο του Ηρακλείου.
Στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο καταστράφηκε ολόκληρο σχεδόν το ανατολικό τμήμα.
ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ
Ο ναός της Αγίας Μαρίνας του Κάστρου χτίστηκε πριν από το 1320 και ονομάζεται έτσι για να ξεχωρίζει από τον ομώνυμο ναό που ήταν στα προάστια. Σήμερα υπάρχει μόνο ένας τοίχος ο οποίος βρίσκεται στην άκρη της οδού Γρεβενών. Οι περισσότεροι από τους περαστικούς δεν ξέρουν τι είναι. Σώζεται σε μικρό ύψος και δίνει κάπως την υποψία ότι έχει κλίση προς το εσωτερικό καθώς αποτελεί τη βάση των ενισχυτικών τόξων ενός κτιρίου. Η είσοδος βρισκόταν στη δυτική πλευρά ενώ στο εσωτερικό υπήρχε η τοιχογραφία της Αγίας με ανάγλυφο φωτοστέφανο. Κοντά στην πόρτα υπήρχε εντοιχισμένο τμήμα ρωμαϊκής επιγραφής.
ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΩΝ ΜΑΡΑΓΚΩΝ
Ήταν η εκκλησία της συντεχνίας των μαραγκών και βρισκόταν στη θέση του σημερινούΑγίου Δημητρίου Λιμένος. Από την παλιά εκκλησία των αρχών της Βενετοκρατίας υπάρχει μονάχα ένα τμήμα της τοιχογραφίας στο ιερό. Την εποχή του Gerola υπήρχε μονάχα τμήμα του βόρειου τοίχου της αψίδας, και του πρόναου. Το βόρειο τμήμα του ναού είχε ενσωματωθεί με τα σπίτια που υπήρχαν εκεί και το σωζόμενο μέρος του ναού υψωνόταν πάνω σε μια πλατεία. Ο ναός ήταν τρίκλιτος, την περίοδο της Tουρκοκρατίας εγκαταλείφθηκε και ερειπώθηκε. Στην διάρκεια της γερμανικής επιθέσεως βομβαρδίστηκε και καταστρέφεται ολοσχερώς για να αρχίσει να κτίζεται εκ νέου την δεκαετία 1950-60 και να ξανάεγκαινιαστεί στις 15-6-1965. Ανακαινίστηκε το 1964. Ο ναός απο το 1947 αποτελεί διατηρητέο μνημείο.
ΑΓΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
Βρίσκεται στην οδό Δελημάρκου στο Καμαράκι, κοντά στο ξενοδοχείο Ηράκλειο. Στεγάζει κατάστημα και εργαστήριο επίπλων. Είναι εντυπωσιακός Ναός και διατηρείται σε άριστη κατάσταση. Ήταν ορθόδοξη εκκλησία, χτισμένη το 1375. Με την άλωση του Χάνδακα από τους τούρκους, η εκκλησία μετατράπηκε σε τέμενος από τον Ρετζέτ Αγά. Το τέμενος αυτό ήταν γνωστό ως Σιβρί Τσεσμέ Τζασιμί (Τζαμί της κωνικής κρήνης) από κάποια τ ουρκική κρήνη που υπήρχε εκεί.Mετά την απελευθέρωση έγινε ανταλλάξιμος, και στα 1924 πουλήθηκε από την Εθνική Τράπεζα στο μηχανικό Ιωσήφ Χατζηδάκη. Ο ναός είχε εγκάρσιο κλίτος και δεν ήταν τοιχογραφημένος.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΜΑΤΘΑΙΟΥ
Ο Ορθόδοξος ναός, του Αγίου Ματθαίου βρίσκεται στην οδό Ταξιάρχου Μαρκοπούλου. Κατά την τουρκοκρατία παραχωρήθηκε στους Σιναΐτες καλόγερους σε αντάλλαγμα της Μονής της Αγίας Αικατερίνης που μετατράπηκε σε τζαμί. Σήμερα ο ναός φιλοξενεί συλλογή εικόνων όπου περιλαμβάνονται σημαντικά έργα της Κρητικής Σχολής, όπως η Σταύρωση» του Γεωργίου Καστροφύλακα (1752), Ο Άγιος Τίτος και Σκηνές του Βίου των 10 Μαρτύρων του Ιωάννη Κορνάρου (1773) και άλλα.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
Ο σημερινός ναός της Αγίας Παρασκευής, που βρίσκεται ττην οδό Μονής Καρδιωτίσσης, κτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και εγκαινιάστηκε στις 13 Ιουνίου 1910. Να αναφέρουμε οτι παλιότερα η εκκλησία γύρω στο 1320 αναφερόταν ώς Κερά Μανωλίτισσα. Μάλιστα τμήματα του Ναού φαίνονται ακόμα και σήμερα και μάλιστα έχουν ενσωματωθεί στο Ναό της Αγίας Παρασκευής.
ΜΙΚΡΟΣ ΑΓΙΟΣ ΜΗΝΑΣ / ΠΑΝΤΑΝΑΣΣΑ
Η εκκλησία αναφέρεται απο την εποχή της παρουσίας στο νησί τ ων Ενετών. Ο Ναός το1735 μετά απο πολλά χρόνια αχρηστίας ανακαινίζεται και γίνεται ο μητροπολιτικός Ναός.
ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ
H βενετική εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης χτίσθηκε το 1555. Η εκκλησία ήταν μέρος μιας μοναστηριακής σχoλής η οποία έγινε το πνευματικό κέντρο του νησιού. Αρχικά η Αγία Αικατερίνη λειτούργησε ως σχολή Καλών Τεχνών όπου βυζαντινά και αναγεννησιακά στοιχεία αναμίχθηκαν για να δημιουργήσουν την Κρητική Σχολή. Η συλλογή της εκκλησίας επικεντρώνεται γύρω από έξι εικόνες ενός από τους δύο μεγαλύτερους μαθητές της σχολής, του Μιχαήλ Δαμασκηνού. Ο άλλος ήταν ο El Greco (Δομήνικος Θεοτοκόπουλος).
ΑΓΙΟΣ ΜΗΝΑΣ
Ο Αγιος Μηνάς είναι ο προστάτης άγιος (πολιούχος) του Ηρακλείου και η μνήμη του γιορτάζεται στις 11 Νοεμβρίου, μέρα αργίας στο Ηράκλειο. Μπροστά από τον ναό του Αγίου Μηνά υπάρχει μια μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία. Δεξιά είναι το κτίριο της Αρχιεπισκοπής Κρήτης, ενώ αριστερά βρίσκεται. Η πρώτη εκκλησία του Αγίου Μηνά, ο μικρός Αγιος Μηνάς όπως λένε οι ντόπιοι σήμερα χτίστηκε το 1735 και στέγασε για πρώτη φορά μετά την τουρκική κατάκτηση, την άστεγη μέχρι τότε μητρόπολη της Κρήτης. Ο Άγιος Μηνάς γεννήθηκε στην Αίγυπτο στα μέσα περίπου του 3ου αιώνα μ.Χ. από γονείς ειδωλολάτρες, αλλά έγινε χριστιανός από την εφηβική του ηλικία.
Οταν ενηλικιώθηκε αποφάσισε να κάνει καριέρα στον Ρωμαϊκό στρατό και υπηρέτησε σαν αξιωματικός στο Ρωμαϊκό ιππικό στην Μικρά Ασία. Το 303 μ.Χ. ξεκίνησε διωγμός των Χριστιανών από τον Διοκλητιανό και τον Μαξιμιανό, που κράτησε μέχρι το 311 μ.Χ. Οι Ρωμαίοι στρατιώτες διατάχθηκαν να συλλαμβάνουν και να βασανίζουν τους χριστιανούς προκειμένου να τους κάνουν να απαρνηθούν την πίστη τους.
Ο Αγιος Μηνάς καθιερώθηκε πολιούχος του Ηρακλείου την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η διαφορετική θρησκεία Κρητικών και Τούρκων υπήρξε κύρια αιτία βιαιοπραγιών από τους μουσουλμάνους εναντiων των χριστιανών. Η παράδοση μας, λέει ότι το Πάσχα του 1826 ενώ οι χριστιανοί ήταν μαζεμένοι στο ναό και παρακολουθούσαν τη λειτουργία της Ανάστασης, όχλος μουσουλμάνων προετοίμαζε σφαγή εναντίον τους η οποία αποφεύχθηκε με την επέμβαση ενός ηλικιωμένου αξιωματικού καβαλάρη. Την επέμβαση αυτή του
μυστηριώδη καβαλάρη, οι χριστιανοί την απέδωσαν σε θαύμα του Αγίου Μηνά πιστεύοντας ότι ηταν αυτός που παρουσιάστηκε στους Τούρκους και όχι ο Αγιάν Αγάς.
Από τότε ο Αγιος Μηνάς απεικονίζεται έφιππος ως Ρωμαίος στρατηγός και τιμάται ως προστάτης της πόλης του Ηρακλείου. Αναφέρει ο Γεώργιος Συλλαμιανάκης, στο βιβλίο του Αγιος Μηνάς το 1939, πως όχι μόνο οι Χριστιανοί θεωρούσαν προστάτη της πόλης τον Αγιο Μηνά αλλά και οι Τούρκοι, οι οποίοι αντίκριζαν τον Αγιο με φόβο και σεβασμό.
Ο Άγιος Μηνάς, πιστός στην πίστη του, παραιτήθηκε από τον Ρωμαϊκό στρατό και ασκήτεψε στα βουνά. Σε ηλικία πενήντα περίπου ετών θείο όραμα του αποκάλυψε ότι είχε φτάσει η ώρα να μαρτυρήσει. Εγκατέλειψε την προστασία του βουνού και κατέβηκε στην πόλη όπου μπροστά στους ειδωλολάτρες δήλωσε ότι είναι Χριστιανός. Συνελήφθη οδηγήθηκε στη φυλακή και βασανίστηκε φρικτά. Τον μαστίγωσαν, τον εγδαραν και τον έσυραν γυμνό σε δρόμο με κοφτερές πέτρες. Παρά το φρικτό μαρτύριο του ο άγιος δεν δέχτηκε να αρνηθεί την πίστη του και στο τέλος αποκεφαλίστηκε.
Ο Νίκος Kαζαντζάκης έγραψε για τον Πολυούχο Αγιο Μηνά. Ολάκερη η πολιτεία ήταν ένα φρούριο, η κάθε ψυχή, ήταν κι αυτή ένα φρούριο αιώνια πολιορκούμενο κι είχε καπετάνιο ένα Αγιο τον "Αγιο Μηνά, τον προστάτη του Μεγάλου Κάστρου.Ο Αγιος Mηνάς ήταν ενας Αγιος που δεν έμενε μόνο στο εικόνισμα του κατέβαινε κάθε νύχτα έβγαινε περιπολία. Σφαλνούσε τις πόρτες όσες είχαν ξεχάσει οι Χριστιανοί ανοιχτές στέκουνταν απόξω από τις πόρτες κι άκουγε ευχαριστημένος. Καπετάν Μηνά τον έλεγαν και του πήγαιναν κρυφά τ' άρματά τους να τα βλογήσει. Θαύματα του αγίου αναφέρονται και σε πιο πρόσφατες εποχές, όπως το ότι ο Αγιος Μηνάς προστάτευσε το ναό από τον βομβαρδισμό του Ηρακλείου στις 23 Μαίου 1941. Σήμερα έξω από το ναό εκτίθεται η βόμβα που έπεσε στο ναό αλλά δεν εξερράγη.
Ο ναός του Αγίου Μηνά, ένας από τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα, θεμελιώθηκε στις 25 Μαρτίου 1862 ως εκδήλωση ευγνωμοσύνης των Ηρακλειωτών για την προστασία που πρόσφερε ο Αγιος στην πόλη. Η θέση στην οποία χτίστηκε λέγεται ότι υποδείχθηκε από έναν καλόγερο στον οποίο παρουσιάστηκε ο Άγιος Μηνάς σε όραμα.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΤΙΤΟΥ
Ο πρώτος ναός του Αποστόλου Τίτου στον Χάνδακα ήταν μονόχωρος δρομικός. Όταν, κατά την έναρξη της ενετικής κυριαρχίας στο νησί το 1210 εγκαταστάθηκε στον ναό o Λατίνος Αρχιεπίσκοπος, φαίνεται ότι στο κτίσμα έγιναν ορισμένες τροποποιήσεις. Διανοίχθηκε κυκλικός φεγγίτης στην πρόσοψη και προστέθηκε πύργος κωδωνοστασίου στη ΝΑ του γωνία. Ο ναός αυτός καταστράφηκε πριν από τα μέσα του l5ου αιώνα και επανακατασκευάσθηκε. Το δεύτερο κτίσμα που εγκαινιάσθηκε από τον Λατίνο Αρχιεπίσκοπο της Κρήτης Fantino Dandolo στις
3 Ιανουαρίου του 1446, ήταν μία τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, στολισμένη με σπάνια μάρμαρα, άγιες Τράπεζες και παρεκκλήσια. Το κτίσμα αυτό, που κατά τον σεισμό του 1508 υπέστη ελαφρές ζημιές χωρίς να χάσει την μεγαλοπρέπειά του, καταστράφηκε από πυρκαγιά στις 3 Απριλίου του 1544. Από την πυρκαγιά διασώθηκαν τα ιερά λείψανα και κειμήλια του ναού, μεταξύ των οποίων η Κάρα του Aγίου Τίτου και η εικόνα της Παναγίας της Μεσοπαντίτισσας.
Το 1557 ξανακτίσθηκε άλλος ναός, του ιδίου ρυθμού με τον προηγούμενο. Ο περιηγητής Kootwyck το 1598 τον ονομάζει pulcherrima et vetustis operis basilica. Με την πτώση του Χάνδακα στους Τούρκους το 1669 τα κειμήλια του Ναού φυγαδεύθηκαν στην Βενετία.
Ο ναός υπέστη εκτεταμένες μετατροπές για να λειτουργήσει ως μουσουλμανικό τέμενος γνωστό ως Βεζύρ Τζαμί στο όνομα του Πορθητή του Χάνδακα Φαζίλ Αχμέτ Κιοπρουλή. Ο σεισμός του 1856 μετέτρεψε και εκείνο το κτίσμα σε ερείπια. Το 1869 ο Μεγάλος Βεζύρης Ααλή Πασάς ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Αθανάσιο Μούση από τα Ταταύλα της Κωνσταντινουπόλεως Ηπειρώτη στην καταγωγή, την ανέγερση νέου μεγαλοπρεπούς τεμένους (Γενί τζαμί) διατηρώντας όμως και το παλαιό του όνομα.
Το 1922 μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας το κτίσμα αποδόθηκε στην Ορθόδοξη Χριστιανική εκκλησία και εγκαινιάσθηκε στις 3 Μαΐου του 1925 επί Μητροπολίτου Κρήτης Τίτου Ζωγραφίδου.
ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ
Ήταν το μοναστήρι του τάγματος των Δομινικανών μοναχών του Χάνδακα.Ιδρύθηκε τα πρώτα χρόνια της Βενετοκρατίας. Ο ναός ήταν μονόκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με πολλά γοτθικά στοιχεία. Έπαθε μεγάλη ζημιά το 1508 που έγινε μεγάλος σεισμός. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο ναός του Αγίου Πέτρου έγινε τζαμί αφιερωμένο στο σουλτάνο Ιμπραχίμ. Σήμερα θεωρείται διατηρητέο μνημείο και γίνονται προσπάθειες αναστήλωσης και ανοικοδόμησης.
ΜΟΝΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΩΝ
Είναι στο σημερινό δρόμο Μάρκου Μουσούρου. Σώζεται σε άριστη κατάσταση. Eίναι από τις αρχαιότερες λατινικές μονές στην Κρήτη. Τα κελιά και οι ξενώνες της μονής βρίσκονταν εκεί που είναι σήμερα ο δρόμος. Τα τελευταία χρόνια της Βενετοκρατίας είχε εγκαταλειφθεί και παραχωρήθηκε στους Καπουκίνους. Την Τουρκοκρατία δωρήθηκε στο διοικητή του Χάνδακα Αγκεμπούτ Αχμέτ πασάο οποίος τη μετέτρεψε σε τζαμί γνωστό έκτοτε Αγκεμπούτ Τζαμισί ή Κουχιακλί τζαμί, δηλαδή με τόξα-καμάρες. Το 1922 φιλοξένησε για χρόνια πρόσφυγες από
τη Μικρά Ασία. Ύστερα από την ανταλλαγή των πληθυσμών της συνθήκης της Λωζάνης, περιήλθε στην κυριότητα του Ελληνικού Δημοσίου και εκποιήθηκε ο ναός σαν ένα τούρκικο σπίτι σε ιδιώτη. Αργότερα αγοράστηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και αναστηλώθηκε.
ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ
Ήταν το μοναστήρι των Αυγουστιανών μοναχών του Χάνδακα. Λειτούργησε από το τέλος του 13ου αιώνα ως το τέλος της Βενετσιάνικης κυριαρχίας στα 1669. Είχε σχήμα ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου με μεγαλοπρεπείς διαστάσεις 15 μέτρων πλάτους και 40 μέτρων μήκους.
Η μονή ήταν μονόκλιτη ξυλόστεγη Γοτθική Βασιλική. Ο ναός έφερε διακόσμηση από ανάγλυφες μορφές της Παναγίας και των Αποστόλων. Ο ισχυρός σεισμός που έπληξε το Ηράκλειο στα 1508 προκάλεσε σημαντικές καταστροφές στο ναό. Αναστηλώθηκε όμως και επισκευάστηκε συνεχίζοντας να λειτουργεί ως μοναστήρι των Αυγουστιανών μοναχών ενός τάγματος που είχε θέσει ως στόχο του την εκπαίδευση και την φιλανθρωπία. Κατά την Τουρκοκρατία οι Τούρκοι μετέτρεψαν το ναό σε τζαμί της Βαλιδέ σουλτάνας, γνωστό έκτοτε Βαλιδέ ή Βαλτέ Τζαμισί.
Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923 είχε διαμορφωθεί σε σχολείο. Ο ναός του Σωτήρος λειτούργησε ως εκπαιδευτήριο, το γνωστό γυμνάσιο θηλέων από το 1926 έως τις αρχές του 1969. Ο ναός είχε κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο. Ο εκπρόσωπος όμως της Χούντας στην Κρήτη Στ. Πατακός, παρά τις διαμαρτυρίες πνευματικών Ηρακλειωτών κατεδάφισε τονούλιο τ ου 1970 ένα από τα μοναδικά και αναντικατάστατα μνημεία του Χάνδακα. Σήμερα ο χώρος αυτός έχει διαμορφωθεί σε πλατεία, με την ονομασία πλατεία Κορνάρου.
ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ
Η σημερινή οδός 1821 αναφέρεται την περίοδο της Βενετοκρατίας via dello spedale δηλαδή οδός νοσοκομείου. Στο δρόμο αυτό ήταν η μονή του Αγίου Αντωνίου. Είχε νοσοκομείο ξενώνα με πολλά κελιά, όπου φιλοξενούσαν τους προσκυνητές που επέστρεφαν από τους Aγίους Τόπους. Δυστυχώς δεν σώζονται φωτογραφίες του Ναού.
ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΘΕΟΛΟΓΟΥ
Ένα από τα γυναικεία μοναστήρια του Χάνδακα, παράρτημα της μονής της Παναγίας της Ακρωτηριανής ( του Τοπλού Σητείας) γνωστό τότε Monasterio Greco Madonna Acrotiriani. Την Τουρκοκρατία έγινε στρατώνας και αργότερα Τούρκικο Ορφανοτροφείο. Μετά την απελευθέρωση έγινε καπνοκοπτήριο και αργότερα χτίστηκε στην ίδια θέση ο ιερός ναός της Αγίας Τριάδας και ένα δημοτικό σχολείο.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ / ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
η παναγία των αγγέλων και η κυρία των αγγέλων είναι η ίδια εκκλησία.
ΑπάντησηΔιαγραφήεπίσης, από το ναό σίμωνος και ανδρέου έχει απομείνει σήμερα ένα τοξωτό άνοιγμα που φαίνεται μέσα σε κατάστημα ενδυμάτων.