ΑΡΚΑΛΟΧΩΡΙ - ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΑΡΚΑΛΟΧΩΡΙ

Μεσόγειο χωριό, 32 χλμ ΝΑ από το Ηράκλειο, με 3927 κατοίκους, οφείλει το όνομά του στην αρχαία πόλη Αρκαδία. Την τελευταία δεκαετία εξελίχθηκε σε σημαντικό εμπορικό και διοικητικό κέντρο, συγκεντρώνοντας πολλές οικονομικές δραστηριότητες και πολλούς κατοίκους.

Κάθε Σάββατο γίνεται μεγάλο παζάρι. Ο τόπος απέκτησε και αρχαιολογικό ενδιαφέρον από τότε που ανακαλύφθηκε κοντά στο χωριό (στη θέση Προφήτης Ηλίας) σπουδαία σπηλιά που -όπως έδειξαν τα πολυάριθμα ευρήματα-χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας τουλάχιστον από το 2500 π.Χ. Συστηματικότερη ανασκαφή (1932) έφερε στο φως πλούσια αντικείμενα, κυρίως Μινωικής Εποχής. Κοντά στο Αρκαλοχώρι, 6 χλμ Β, είναι το χωριό Θραψανό με παράδοση στην κεραμική. Από το Αρκαλοχώρι o δρόμος συνεχίζει ΝΔ -δύσκολο το τμήμα Παναγίά-Μάρθα- για τη Βιάννο και την Άρβη.

Το Αρκαλοχώρι είναι κωμόπολη, στο νομό Ηρακλείου με 3.346 κατοίκους το 2001. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 395 μέτρων . Σήμερα έχει αξιόλογη υποδομή και ανάμεσα στα άλλα διαθέτει 2 Δημοτικά Σχολεία (είναι έδρα του 3ου Γραφείου Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης), Γυμνάσιο, Λύκειο, αστυνομικό τμήμα, ταχυδρομείο, τράπεζες και Κέντρο Υγείας. Οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνται με το εμπόριο. Παράγεται κυρίως λάδι, σταφίδα και δημητριακά. Παρουσιάζει μεγάλη εμπορική κίνηση. Στο Αρκαλοχώρι βρίσκεται αξιόλογη ιδιωτική συλλογή του γιατρού Στ. Κουτεντάκη, με έργα λαϊκής τέχνης.

Το Δημοτικό διαμέρισμα Αρκαλοχωρίου απαρτίζεται από 7 συνολικά οικισμούς, μεταξύ των οποίων και η έδρα. Όταν το Αρκαλοχώρι ήταν κοινότητα, συμπεριλάμβανε και τους οικισμούς Αγία Σεμνή, Αλιτζανή, Ζίντα, Μιλλιαρήσι, Μουσούτα, Χουμέρι και Γάσι (το τελευταίο με 265 κατοίκους το 1961, σήμερα ακατοίκητο και με το ναό του Μιχαήλ Αρχαγγέλου). Το 2001 το διαμέρισμα είχε συνολικά 3.927 κατοίκους.

Οι άλλοι οικισμοί συνοδευόμενοι από τον πληθυσμό τους το 2001, είναι:

η Αγία Σεμνή [ 20 ], βρίσκεται στα νότια και 3,5 χλμ. από το Αρκαλοχώρι. Στον οικισμό βρίσκεται ένας μικρός ναός (της Αγίας Βαρβάρας) με πηγή. Το χωριό βομβαρδίστηκε κατά τα χρόνια της ναζιστικής Κατοχής.
το Αρχοντικό [ 186 ]
η Ζίντα [ 147 ]

το Μιλλιαρήσι ή Μιλιαρίσι [ 2 ]. Κατοικήθηκε από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια. Σήμερα, υπάρχουν τα εγκαταλελειμμένα σπίτια του, τα οποία είναι παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Στον οικισμό βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, του 14ου-16ου αιώνα, ο οποίος λειτουργούσε την περίοδο της Ενετοκρατίας, όπως φαίνεται από πηγές.
η Μουσούτα [ 101 ] , στα 3 χιλιόμετρα μετά το Αρκαλοχώρι πρός νότο, σε απόσταση 36 χιλιομέτρων από το Ηράκλειο και σε υψόμετρο 420 μέτρων. Αναφέρεται από το 14ο αιώνα και η ενετική της βρύση αναφέρεται από τον Gerola στον κατάλογο με τα ενετικά μνημεία της Κρήτης. Κοντά στην πλατεία βρίσκονται τα γραφεία του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού. Στο παλιό λατομείο του ακατοίκητου σήμερα οικισμού Βιτσιλιά αποκαλύφθηκε νεολιθικό νεκροταφείο Στη Μουσούτα βρίσκεται ο ναός του Αγίου Πνεύματος.
το Χουμέρι [ 125].

Ονομασία

Υπάρχει έγγραφο του 1394, από το βενετικό αρχείο του Duca di Candia, (δημοσιευμένο από την El. Santschi), στο οποίο μνημονεύεται το τοπωνύμιο Αρκαλοχώρι. Η μνεία στο έγγραφο Arcolecorio (Αρκολεχωριό) συνδέει το τοπωνύμιο με τους Αρκολέους.

Επίσης υπάρχει η άποψη για ονομασία του τόπου από μεγάλη έκταση που ανήκε στον ακρίτα Αρκολέοντα, και χάριν ευφωνίας από Αρκολεοχώρι έγινε Αρκαλοχώρι.

Μια λανθασμένη ιδέα πολλών είναι ότι έλαβε την ονομασία του από τη λέξη άρκαλος, που είναι η κρητική ονομασία για το ζώο ασβός.

Στις ενετικές απογραφές αναφέρεται με την ονομασία Arcaloghori, οπότε ανήκε στην castellania Belvedere. Το 1583 είχε 160 κατοίκους (Καστροφύλακας, Κ96). Κατά την απογραφή του 1881 κατοικούσαν 109 Χριστιανοί και 103 Τούρκοι. . Το 2008, με αφορμή κινήσεις του Δήμου για αλλαγή του ονόματος, συγκροτήθηκε Επιτροπή με σκοπό τη διατήρησή του.

Μέσα στο χωριό βρίσκεται κατάγραφη εκκλησία, αφιερωμένη στο Μιχαήλ Αρχάγγελο, με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες.

Στη θέση Προφήτης Ηλίας, σε μικρό σπήλαιο, που υπήρξε κέντρο λατρείας, ανακαλύφθηκαν αρκετά χάλκινα αντικείμενα, τα οποία πουλήθηκαν στους χωρικούς ως μέταλλο. Λόγω αυτού του γεγονότος ο Ιωσ. Χατζηδάκης έκαμε πρόχειρη ανασκαφή στο σπήλαιο και βρήκε πρωτομινωικά αγγεία και χάλκινα μαχαίρια, ξίφη κλπ. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν το 1932 από το Σπύρο Μαρινάτο και το Νικόλαο Πλάτωνα. Βρέθηκαν πολλά αντικείμενα, κυρίως διπλά πελέκια, πολλά από τα οποία ήταν διακοσμημένα με χρυσό, καθώς επίσης και το μακρύτερο (μήκους 1,05μ.) ξίφος της προϊστορικής Ελλάδας και άλλα. Ένας χάλκινος πέλεκυς έχει ιερογλυφικά σημεία ίδια με τα γνωστά σημεία του δίσκου της Φαιστού. Άλλος φέρει μινωική επιγραφή με γραμμική γραφή Α΄.

Το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας από το 2.500 π.Χ., πιθανόν πολεμικής θεότητας, καθώς τα αφιερώματα είναι κυρίως όπλα. Η χρήση του ήταν πιθανότατα και ως χάλκινο εργαλείο, αφού έχουν ανακαλυφθεί τεμάχια χαλκού για επεξεργασία. Στην αρχαία εποχή το σπήλαιο γκρεμίστηκε, πιθανότατα από σεισμό, από την είσοδο, η οποία κλείστηκε και έτσι διασώθηκαν τα αντικείμενα που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα