Θανάσης Σκορδαλός. Ο Μπετόβεν της Κρητικής Μουσικής. Θανάσης Σκορδαλός. Η εναρμόνιος λύρα. Θανάσης Σκορδαλός. Ο Πρωτομάστορας της δημιουργίας. Θανάσης Σκορδαλός. Το μουσικό φαινόμενο. Θανάσης Σκορδαλός. Η Ενσάρκωση της αρμονίας. Θανάσης Σκορδαλός. Η προσωποποίηση του απόλυτου ρυθμού. Θανάσης Σκορδαλός. Ο αξεπέραστος Κρητικός λυράρης. Θανάσης Σκορδαλός. Ο γνωστός Κρητικός οργανοπαίχτης στα 4 σημεία του παγκόσμιου ορίζοντα. Θανάσης Σκορδαλός. Η αστείρευτη μουσική πηγή. Θανάσης Σκορδαλός. Ο σωστός και θερμός υπηρέτης της Κρητικής μουσικής παράδοσης. Θανάσης Σκορδαλός. Ο θεμελιωτής και ιδρυτής μιας ιδιαίτερης, μιας τεράστιας, μιας μοναδικής μουσικής Σχολής.
Μερικοί μόνο χαρακτηρισμοί, απ’ όσους ακόμη θα μπορούσε κάποιος φιλόμουσος, ένας λάτρης της καλής μουσικής και μάλιστα της παραδοσιακής Κρητικής μουσικής να προσδώσει στον Θανάση Σκορδαλό.
Ο Θεός, φαίνεται, έδωσε απλόχερα, χωρίς να βάλει όριο παροχών, χωρίς να τσιγκουνευτεί, όλα τα μουσικά προτερήματα και τις μουσικές αρετές στο Θανάση Σκορδαλό. Ο Θανάσης Σκορδαλός, γέννημα και θρέμμα αυτού του πανέμορφου, του προικισμένου με τόσες φυσικές ομορφιές τόπου, παιδί του Γιάννη και της Γαρυφαλλιάς Σκορδαλού, από τη γέννησή του το 1920, έφερε τη σφραγίδα της δωρεάς. Τα κύτταρά του εξ αρχής ήταν πλημμυρισμένα από μουσική, μουσικότητα και ρυθμό. Ταυτόχρονα είχαν, όπως αποδεικνύεται από τη μετέπειτα μουσική πορεία, την ικανότητα να κατακρατούν, σαν απορροφητικό σφουγγάρι, κάθε ήχο, να τον επεξεργάζονται και να τον επαναπροσφέρουν. Το θρόισμα του ανέμου στα πλούσια πλατανόφυλλα, το μουρμουρητό του άφθονου, του καθάριου, του δροσερού νερού κατά τη ροή του προς τα ποτάμια και τα λυγάτα των αλευρόμυλων, η αναταραχή του αέρα από το πέταγμα της σκάρας και του γερακιού, η ασύλληπτη για τους πολλούς σύγκρουση που έχουν συνεχώς τα σύννεφα με το Βορίζη και την κορφή του Αγριμοπήγαδου, το βέλασμα των προβάτων στην πλαγιάδα και οι ποικίλοι ήχοι από τα κουδούνια τους, οι ξέφρενοι λαρυγγισμοί των αηδονιών και των ζυγαρδελιών, οι φωνές των βατράχων και της κουκουβάγιας κατά το δειλινό, το κελαρυστό τραγούδι της «πλουμισμένης πέρδικας» και του κορυδαλλού κατά το αχνόφωτο της αυγής, το λάλημα του πετεινού πάνω στο φράχτη της αυλής, οι φωνές κάθε ζώου, οι ήχοι της καμπάνας του Αγίου Θεοδώρου και της Πανωχωριανής Παναγίας, τα πρώτα ακουστικά ερεθίσματα εκκλησιαστικής μουσικής που δέχεται από τη στεντόρεια φωνή του Θοδωρή του Βλαχάκη, μα και οι αναπνοές και οι κάθε είδους ομιλίες των Σπηλιανών, αποτελούσαν πηγή έμπνευσης και πρωτογενή μουσικά στοιχεία για τον ταλαντούχο Θανάση. Αν σ’ αυτά προσθέσομε τα ακούσματα από προγενεστέρους απ’ αυτόν Κρητικούς οργανοπαίχτες, (δε λέω, όπως σήμερα κατά κόρον ακούγεται και επαναλαμβάνεται Κρητικούς καλλιτέχνες, γιατί δυστυχώς στις μέρες μας οι λέξεις έχασαν το πραγματικό τους νόημα), οργανοπαίχτες Σπηλιανούς και μη, όπως ο γέρο-Κοντύλης, ο αξέχαστος μπάρμπα-Στεφανής, ο ανεπανάληπτος Μαρκογιώργης, ο μοναδικός Καλογρίδης, ο προικισμένος Καρεκλάς, ο μελωδικός Ροδινός, ο ευρηματικός Χαρίλαος, ο ξεχωριστός Λαγός, το χρυσό λαρύγγι ο Μπαξεβάνης, το φανταστικό μπουλγαρί ο Φουσταλιέρης και άλλοι, έχομε περίπου τις πηγές έμπνευσης και το πλαίσιο της μουσικής μαγιάς για το μουσικό ζυμωτό του Θανάση Σκορδαλού. Όλα αυτά αποθηκεύονται στους μουσικούς του ταμιευτήρες, αναμειγνύονται, ζυμώνονται, δουλεύονται, επεξεργάζονται, ταξινομούνται και επιστρέφουν ως καινούργιοι, θελκτικοί, ευχάριστοι ήχοι, που βγαίνουν από τις χορδές της λύρας του, με την παρέμβαση των θαυματουργών χεριών του, σα σταγόνες δροσιάς, σαν μάννα εξ ουρανού, σαν απόσταγμα από μυρωδάτα ροδοπέταλα.
Ο Θανάσης Σκορδαλός ζει για να παράγει ποιοτική Κρητική μουσική και παίρνει ζωή από την Κρητική μουσική. Είναι ένα δίδυμο μοναδικό, αδιάσπαστο, αλληλοσυμπληρούμενο, αλληλοτροφοδοτούμενο. Σκορδαλός σημαίνει Κρητική μουσική και Κρητική μουσική σημαίνει Σκορδαλός. Οι δημιουργίες του επενδύονται και σερβίρονται με στίχους (μαντινάδες) άφθαστης τελειότητας και κάλλους, στίχους συνήθως δικούς του, επίκαιρους και δεμένους αρμονικά με την αντίστοιχη μουσική, τραγουδισμένοι δε με μια μοναδική, απαράμμιλη τεχνική τελειότητα, που λίγοι, ελάχιστοι τραγουδιστές έχουν την ικανότητα να επιτύχουν, παρ’ ότι δεν μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι, τα φωνητικά του προσόντα, ήταν εφάμιλλα των μουσικών και στιχουργικών.
Ο μεγάλος Θανάσης, ο προικισμένος Θανάσης, ο χαρισματικός Θανάσης, συναγωνίσθηκε μεγάλες μουσικές φυσιογνωμίες, τις έφθασε, τις ξεπέρασε, έγραψε τη δική του ιστορία, έβαλε την προσωπική του σφραγίδα στην Κρητική Μουσική, ίδρυσε τη δική του Σχολή, άφησε τη δική του εποχή. Ξεκίνησε σαν ένας και κατέληξε ο Ένας. Αυτή η διαπίστωση δε μειώνει κανένα προγενέστερό του, σύγχρονό του ή μεταγενέστερό του υπηρέτη και μύστη της μουσικής μας παραδόσεως. Υπήρξαν, υπάρχουν, ευχόμαστε και ελπίζομε να υπάρξουν πολλοί, καλοί και άξιοι. Καθένας έχει κάνει ή θα κάνει τη δική του συνεισφορά, έχει βάλει ή θα βάλει το δικό του το λιθαράκι σ’ ότι λέμε, σ’ ότι εννοούμε, σ’ ότι περικλείεται στη φράση Κρητική Μουσική Παράδοση.
«Εννιά χρονώ σαν ήμουνα πρωτόπιασα τη λύρα
με πίστη την αγάπησα κι απόφαση το πήρα.
Λύρα να μάθω ήθελα, την Κρήτη να γλεντίζω
και σαν τηνε πρωτόπιασα, άρχισα να ελπίζω».
με πίστη την αγάπησα κι απόφαση το πήρα.
Λύρα να μάθω ήθελα, την Κρήτη να γλεντίζω
και σαν τηνε πρωτόπιασα, άρχισα να ελπίζω».
Μα τούτος ο άνθρωπος, δεν έβαλε λιθαράκια. Δεν υπήρξε απλά νεροκουβαλητής στο μύλο της παράδοσης, δε βοήθησε, δε συνέβαλε απλά στο στήσιμο αυτού του οικοδομήματος, δεν υπήρξε και δε θα μπορούσε να ήταν ένας από τους πολλούς, τους καλούς έστω. Υπήρξε ο ένας, ήταν ο «ακρογωνιαίος λίθος», η καντονάδα του οικοδομήματος, ένα οικοδόμημα σε γνήσια παραδοσιακή μορφή, χωρίς αλλοιώσεις, χωρίς περιττά στοιχεία, με γνωστά πρωτογενή μουσικά υλικά και δουλεμένα με τέτοιο τρόπο, με τόση αξιοσύνη, με τόση φαντασία, με τέτοια μαεστρία και μουσική σοφία, ώστε να δίδουν ένα αποτέλεσμα τόσο τέλειο, όσο και νέο. Τόσο παραδοσιακό όσο και σύγχρονο. Τόσο τεχνικό όσο και ευχάριστο. Τόσο αρμονικό όσο και ρυθμικό.
Όσοι γνωρίζουν από χορό, ξέρουν ότι χορός χωρίς απόλυτο ρυθμό δε γίνεται. Και τούτος ο άνθρωπος είχε το ρυθμό μέσα του. Μεγάλοι μύστες του χορού, όπως ο αητός της Κρήτης Σταμάτης Παπαδάκης, ο Βαβουρόκωστας, ο Μπιρλίρης ο Μύρων, ο Βλαχάκης ο Κωστής, ο Ρήγας ο Γιάννης και πολλοί άλλοι, γνώριζαν και έλεγαν πως σε καμμιά περίπτωση δε μπορούσε να ξεφύγει ο χορευτής από το ρυθμό του Θανάση. Και αν ακόμη από απροσεξία ή από άγνοια κάποιος χορευτής έχανε το ρυθμό, ο Θανάσης αστραπιαία προσάρμοζε το ρυθμό της μουσικής του στα πόδια του χορευτή, ώστε να μην υπάρξει κενό, να μη φανεί χορευτικό ολίσθημα. Όπως σ’ όλους τους καλλιτέχνες, σ’ όλους τους «ποιητές» με γενικότερη έννοια, σ’ όλους τους δημιουργούς, ο έρωτας ήταν πάντα η κινητήρια δύναμη της δημιουργικής μουσικής μηχανής, η οποία άκουγε στο όνομα Θανάσης Σκορδαλός. Γι’ αυτό και οι μουσικές του δημιουργίες, πάρα-πάρα πολλές, πολύμορφες, τέλειες, απολαυστικές, ανεπανάληπτες, αξεπέραστες, αθάνατες, αιώνιες. Αλλά γι’ αυτές θα ασχοληθεί, πρέπει να ασχοληθεί κάποιος περισσότερο ειδικός από μένα.
Ο Θανάσης δεν προετοιμάζεται για να συνθέσει. Έχει εμπνεύσεις ξαφνικές, στιγμιαίες. Έτσι μπροστά «σ’ ένα ψηλό βαθύ γκρεμό», όπως μπροστά στο Βορίζη, «όνειρα πλέκει μυστικά», όσο κι αν είναι δύσκολο να το πιστέψει κάποιος, αφού «μόνο εκείνος π’ αγαπά, μπορεί να το πιστέψει», πως «πολλές καρδιές χαρίζονται εκεί που δεν αξίζει», γι’ αυτό «βλέπει του κόσμου τση χαρές με μάτια δακρυσμένα» κι άλλοτε «τ’ αρέσει στην ακρογιαλιά να κάθεται να κλαίει» και ‘κείνη την ώρα «κόσμο δεν θέλει να θωρούν τα μάτια τα δικά του» κι ας λένε πως «έχει παράξενη καρδιά, που κανενός δε μοιάζει».
Από τούτη τη θέση, αυτή την ώρα, τιμούμε το Θανάση Σκορδαλό για όσα στη μουσική μας παράδοση πρόσφερε, για τους μουσικούς δρόμους που άνοιξε, για όσα μας κληροδότησε, για όσα, και είναι πολλά, θα συνοδεύουν εμάς και τις μέλλουσες γενιές του ηρωικού νησιού μας κατά τις εκδηλώσεις χαράς και διασκέδασης. Έφυγε από κοντά μας κατά τη γήινη ύπαρξή του, αλλά μένει και θα παραμένει για πάντα τόσο στ’ αυτιά μας, με τη μοναδική μουσική προσφορά του, όσο και στη μουσική μας. Θανάση: «Ήρθε καιρός να σου το πω, πως είσαι στην καρδιά μου…» και «μη με ρωτάς αν σ’ αγαπώ…», γιατί «όση χαρά ‘χουν τα πουλιά όντε θα ξημερώνει…», αφού «κι ο Θεός που σ’ έπλασε κι Εκείνος σε θαυμάζει». «Μάγισσας τέχνη έμαθες και με κρατάς κοντά σου…», μέχρι να ζω και ν’ αναπνέω, αφού «ένα κορμί χρωστώ στη γη και πρέπει να το δώσω…», κι εκεί που βρίσκεσαι τώρα 10 χρόνια, όπως είχες πει αποχαιρετώντας τον άλλο μεγάλο τον Κώστα το Μουντάκη, «στον άλλο κόσμο που βρίσκεσαι ετοίμαζε το χώμα, για να δεχτεί με τον καιρό και το δικό μου σώμα». Και πάλι σ’ ευχαριστούμε, μεγάλε, αθάνατε Θανάση Σκορδαλέ.
Τελειώνοντας, αφού σας ζητήσω συγνώμη που σας κούρασα, αν σας κούρασα, με όσα είπα, θέλω να κλείσω με το εξής: Πριν λίγα χρόνια, σε μια τιμητική εκδήλωση στο θέατρο Ερωφίλη στο Ρέθυμνο για ένα νέο συνθέτη και μουσικό, απροειδοποίητα με κάλεσαν να πω δυο λόγια σχετικά με την εκδήλωση και τον τιμώμενο.
Αιφνιδιάστηκα, μα ευτυχώς δεν τα έχασα. Απάντησα θέτοντας στο στόμα των ακροατών ένα ρητορικό ερώτημα. Δηλαδή τι δουλειά, ποια σχέση μπορεί να έχει ένας παπάς με την κοσμική μουσική. Το ίδιο ερώτημα, το ίδιο ρητορικά, ξαναθέτω και τώρα στο δικό σας στόμα για να απαντήσω. Πρώτον η Εκκλησία, άρα και οι υπηρέτες της Εκκλησίας, δεν είναι κάτι εξώκοσμο, κάτι περιθωριακό. Είναι αυτή η ίδια η ζωή του ανθρώπου, ο οποίος δέχεται την ύπαρξη του Θεού και την Πρόνοιά Του για τον κόσμο.
Στον κόσμο ενυπάρχει το καλό και το κακό. Και εμείς καλούμαστε, με τη βοήθεια του Θεού και με όσα Εκείνος προίκισε τον καθένα μας να πολεμήσομε το κακό και να αναδείξομε το καλό. Στον αγώνα αυτό καθένας μετέχει από το μετερίζι του με τα δικά του εφόδια. Εγώ που σας μιλώ με το πετραχήλι μου, άλλος με το σφυρί, άλλο με το αλέτρι, άλλος με το μολύβι κλπ.
Ο Θανάσης ο Σκορδαλός κλήθηκε και προορίστηκε να υπηρετήσει τούτο το σκοπό με τη λύρα του και την άφθαστη δεξιότητά του στη σύνθεση και την εκτέλεση Κρητικής μουσικής. Πίσω λοιπόν και πάνω απ’ όλα ο χορηγός και πηγή κάθε καλού, κάθε αρετής ο Χριστός, κι εμείς όλοι υπηρέτες του και εργάτες στην επίτευξη κάθε καλού για τον άνθρωπο. Εκείνον εμπιστεύθηκε εξ αρχής, αλλά κυρίως κατά τα τελευταία του χρόνια ο Θανάσης. Στα χέρια Εκείνου, πριν από 10 χρόνια αναπαύθηκε. Εκείνος θα τον κρίνει και θα τον ανταμείψει κατά την κρίση Του.
«Στο θάνατό σου βρόντηξε και σείστηκε η Κρήτη
Δάκρυα τα χιόνια γίνανε του γέρο Ψηλορείτη.»
Δάκρυα τα χιόνια γίνανε του γέρο Ψηλορείτη.»
Το Σπήλι είναι μια μικρή κωμόπολη, πρωτεύουσα της πρώην επαρχίας Αγίου Βασιλείου και τώρα έδρα του Δήμου Λάμπης, του νομού Ρεθύμνου, με πληθυσμό σήμερα γύρω στους 800 κατοίκους μαζί με το γειτονικό οικισμό Δαριβιανά.
Η κωμόπολη είναι κτισμένη στις ρίζες ενός χαμηλόκορφου βουνού, με τ’ όνομα Βορίζης, μικρό παρακλάδι της οροσειράς του γειτονικού Κέντρους κι αμφιθεατρικά πάνω σε δύο αντικρυστές λοφοπλαγιές, με υψόμετρο γύρω στα 430 μ. Χαρακτηριστικό γνώρισμα του χωριού ήταν και παραμένουν τα άφθονα τρεχούμενα νερά που του χαρίζουν την πλούσια βλάστηση. Γι’ αυτό ονομάζε-ται και δροσόλουστο.
Το όνομά του, το Σπήλι, πιθανόν το οφείλει στις άφθονες σπηλιές, τους σπήλιους κατά τήν τοπική κρητική διάλεκτο, που βλέπομε νά υπάρχουν κατά διαστήματα, εδώ κι εκεί, σ’ όλο το πλάτος του πέτρινου βουνού, που υψώνει την ολόρθη κορφή του κάθετα και σύριζα στο χωριό. Και από Σπήλιοι ίσως, που θα ονομάζονταν στην αρχή – το μέρος δηλαδή που έχει πολλούς σπήλιους, σπήλαια και σπηλιάρια – θα ‘γινε αργότερα Σπήλι
Φαίνεται ότι το Σπήλι στην πρώτη του μορφή περιελάμβανε 3 μετόχια. Τα Κουμεδιανά, του Αγίου Κυρίλλου και τον Λάππα και αργότερα εμφανίζεται με δύο οικισμούς, όπως και σήμερα. Ο Ενετός μάλιστα Barozzi τους ανα-φέρει χαρακτηριστικά με τα ονόματα Spili Epodes και Spili Pera. Δηλαδή το Επόδε - Πόδε Σπήλι, το σημερινά επονομαζόμενο Πάνω Χώρι και το Πέρα Σπήλι, το σημερινό Κάτω Χώρι ή Πέρα Χώρι. Αλλά και ο Basilicata, που ήταν κι αυτός Ενετός μηχανικός των Δημοσίων Έργων στην Κρήτη, σε σχετική ανα-φορά του το έτος 1630, ξεχωρίζει κι αυτός δυο οικισμούς με διαφορετικές όμως ονομασίες. Το Spili Mudazzo, το σημερινό Κάτω Χώρι ή Πέρα Χώρι και το Spili Sanguinoso, το σημερινό Πάνω Χώρι.
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ:
Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου
Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου
Ευάγγελος Κοπανάκης
Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος
Μητροπόλεως Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων
Μητροπόλεως Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων
Ιερατικός Προϊστάμενος Ιερού Μητροπολιτικού Ναού
Αποστόλου Παύλου Σπηλίου
Αποστόλου Παύλου Σπηλίου
